Avtomatik xisoblash uskunalari
Hozirgi kunda elektromexanik va elektron hisoblash qurilmalari ishlab chiqarish jarayonlarida keng qo‘llanilmoqda. Ular asosan 2 ta sinfga bo‘linadi: analogli va raqamli. Analogli xisoblash qurilmalarida matematik kattaliklar fizik analoglar bilan hosil qilinadi (kuchlanish orqali).
Raqamli uskunalarda matematik kattaliklar raqamli formada namoyon eti- ladi. Raqamli uskunalar tuzilishi jixatidan murakkab va kam hisoblash xatolikka ega. Avtomatikada asosan analogli hisoblash uskunalari qo‘llaniladi, ya‘ni kirish va chiqish signalidagi matematik bog‘lanishni hosil qiladi. Bu holatda hisoblash uskunalari (HU) topshirish elementlari (ТO) funksiyasini bajaradi va u taqqoslash organiga (ТO) qo‘shiladi. (5.7-rasm).
5.7-rasm. Тopshirish funksiyasi vazifasini bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi
Bu sxema asosida programmali boshqarish tizimlari ishlaydi. Boshqa hola- tlarda hisoblash qurilmalari (HU) taqqoslash organi (ТO) funksiyala-rini bajara- di.(5.8-rasm).
Bu sxemada HU har doim hisoblash jarayonini boshqarib boradi va rostlagich (R) boshqarish obektiga (BO) rostlash ta‘sirini o‘tkazadi.
5.8-rasm. Тaqqoslash funksiyasi bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi Hisoblash uskunalari teskari aloqada, ya‘ni koorektirovka zvenosida xam
ishlaydi (5.9-rasm).
5.9.-rasm. Тeskari aloqa funksiyali bajaruvchi xisoblash uskunasining sxemasi.
5.10 –rasm. Kirish signalini integrallovchi (a) va differensiallovchi (b) kuchaytir- gich sxemalari
Asosiy xisoblash uskunalari quyidagilar xisoblanadi:
-qo‘shish va ayirish uskunalari, -ko‘paytirish va bo‘lish uskunalari. Bu uskunalarda asosiy qism hal qiluvchi kuchaytirgich hisoblanadi.5.10-rasmda hal qiluvchi kuchaytirgichlarning sxemalari keltirilgan.
Kuchaytirish kaskadi sxemada uch burchak shaklida belgilanadi va kirish signali x rezistor R yoki kondensator S orqali uzatiladi, manfiy teskari aloqa chi- qish signalidan kirish signaliga R yoki S orqali uzatiladi. Masalan, ko‘paytirish yoki bo‘lish rejimi: (5.10,b-rasm)
Kirish signali bu yerda kuchlanish formasida (Vkir) beriladi va hisoblash na- tijasi ham kuchlanish formasida olinadi.(Vchiq): R1 va Ro rezistorlar orqali deyarli bir xil tok o‘tadi:IR=IRo chunki kuchaytirgichning kirish signali Ic=0.
I
(5.8)
Bu yerda: U c -kuchaytirgichning kirish kuchlanishi:
Uс
к
, k-kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyent:
Umuman Uчик . 100 V oshmaydi, kuchaytirish koeffitsiyenti esa bir necha 10000
U *U
dan ya‘ni
xbr
кир
(5.9)
R0>R1-kupaytiri R01-bulish
R0 va R1 lar tanlash orqali bulish orqali xam bajariladi.
|
