Avtomatikaning texnik vositalari (darslik) automatically € technical objects

Kaskadning kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti:

К_{и U} . (6.19)
кирмах

Kuchlanishning kaskadi chiqish kaskadidir Kaskadning chiqishdagi signal transformator orqali kichik qarshilikka ega bo‘lgan iste‘molchiga uzatiladi. Kollektordagi kuchlanish o‘zinduksiya EYUK hisobiga Ye_ke dan ikki marta katta bo‘lishi mumkin. Shuning uchun

Ye_ke U_ke.j/2 (6.20)

qilib olinadi.
Kaskadning chiqishdagi quvvati:
^Rchikmax^=0,5Uk max ^Ik max


bu yerda: _tr-transformatorning FIKi.


(6.21)

Kirish zanjiridagi quvvat va kuchaytirish koeffitsiyenti:
R_kir=0,5I_bmaxU_bemax; (6.22)


К _{р Р} (6.23)
кир

Тransformator kaskad chiqish qarshiligining iste‘molchining kirish qarshili- giga mos tushishini va quvvatning uzatilishi uchun eng yaxshi sharoit yaratilishini ta‘minlaydi. Тransformatorning transformatsiya koeffitsiyenti quyidagicha aniqla-

nadi: n (6.24)

Agar kuchaytirgich chiqishidagi quvvat 20Vt dan ortiq bo‘lsa, ikki taktli sim- metrik sxemalardan foydalaniladi. Bu sxemadagi ikki tranzistorning xar biri V re- jimda ishlaydi. Bunday sxemalarning FIKi 70-75% ga yetadi. Тinch holatda I_B=0 va boshlang‘ich holatda sxema iste‘mol qiladigan quvvat

R₀=2E_keI_bo. (6.25)
Birinchi yarim davrda birinchi tranzistor, ikkinchi yarim davrda esa ikkinchi tranzistor ishlaydi. Bitta tranzistorning chiqishdagi quvvati:

^P'чик ₂
4
(6.26)

Ikki taktli kaskadning chiqishdagi quvvat:

^Рчик
2Р'
чик ₂
(6.27)

Ko‘pincha, kuchaytirgichning barqaror ishlashini ta‘minlash uchun teskari bog‘lanishdan foydalaniladi. Chunki zanjirdagi signal ma‘lum qismining kirish zanjiriga uzatilishi teskari bog’lanish deb ataladi. Тeskari bog‘lanish manfiy va musbat bo‘lishi mumkin. Musbat teskari bog‘lanish generator kaskadlarida qo‘llaniladi. Kuchaytirish kaskadlarida manfiy teskari bog‘lanishdan foydalaniladi (musbat teskari bog‘lanish kuchaytirgichlar uchun zararlidir). Тeskari bog‘lanish kuchlanishi chiqish kuchlanishining ma‘lum qismini tashkil qiladi va teskari
bog‘lanish koeffitsiyenti ( bilan xarakteralanadi. Тeskari bog‘lanish kuchaytir-

gichlarda:
_K ^Uчик
^Uсигн.
(6.28)

U_sign.=U_kir- U_tb=U_kir- U_chik=U_kir(1- K). (6.29)

Demak, K
тб
^Uсигн.
(6.30)

Тeskari bog‘lanish manfiy bo‘lganda
bo‘ladi va
^Kтб
, ya‘ni

kuchaytirish koeffitsiyenti kamayadi. Lekin kuchaytirgichning chastota va faza buzilishlari kamayadi.
R_e qarshiligi teskari bog‘lanish zanjiri bo‘lib chiqish zanjiridagi kuchlanishni qisman kirish zanjiriga uzatadi. Shuning hisobiga boshlang‘ich ish nuqtasining parametrlari stabillashadi. Yuqorida ko‘rib chiqilgan kaskadlarning barchasi sinusoidal o‘zgaruvchan kuchlanishni kuchaytirib beradi. Ayrim hollarda yo‘nalish jixatdan o‘zgarmay, faqat qiymati sekin o‘zgaruvchi signallarni ham kuchaytirish talab qilinadi. Bunday xollarda galvanik bog‘langan o‘zgarmas tok kuchaytirgichlaridan foydalaniladi.
Kuchaytirgich uch kaskaddan iborat. Хar bir kaskad UE sxema bo‘yicha yig‘ilgan. Ajratuvchi kondensatorlar bo‘lmagani uchun xar bir kaskadning o‘zgarmas tashkil etuvchisi keyingi kaskadning bazasiga uzatiladi va shuning uchun mazkur tashkil etuvchi kompensatsiyalanishi kerak. Oldingi kaskadning o‘zgarmas tashkil etuvchisini kompensatsiyalash uchun keyingi kaskadning R_E qarshiligidan olinuvchi o‘zgarmas kuchlanishdan foydalaniladi. Тranzistorlar (VT₂ va VT₃) ning baza-emitter normal kuchlanishlarini R_E2 va R_E3 qarshiliklar ta‘minlab beradi. Тranzistor VT₁ ning osoyishtalik rejimini R₁ va R₂ kuchlanish bo‘lgich va R_E1 qarshiliklar ta‘minlaydi.
Ikki signal farqini kuchaytiruvchi qurilma differensial kuchaytirgich deyiladi. Chiqishdagi signal xar bir kirish signaliga emas, balki ularning ayirmasiga

K ( p)
(6.31)

Kuchaytirilganda bir xil tranzistorlarni topish juda qiyin. Shu sababdan mikrosxema asosida tuzilgan differensial kuchaytirgich kaskadlaridan foydala- niladi. K118UL1 shunday sxemalarning namunasi bo‘la oladi. O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari asosida turli matematik operatsiyalarni bajaruvchi operatsion kuchaytirgichlar qurish mumkin. Operatsion kuchaytirgichlar (OK) yuqori kuchaytirish koeffitsiyenti, katta kirish va chiqish qarshiligi bilan xarakterlanadi.

7. 
   - rasm. Operatsion kuchaytirgichlarning sxemasi
   

Operatsion kuchaytirgichlar kirish diffenrensial kuchaytirgichlaridan iboratdir (6.6-rasm). Kuchaytirgich inventorlovchi (-) va inversion (+) kirishga egadir. Sxemalarda OK uchburchak tarzidan ifodalanadi (6.6-rasm, a). Signal qaysi kirishga berilganiga qarab OK inventorlovchi yoki inversion usullarda ulanadi.

Inventorlovchi usulda kirish kuchlanishi OK ning inversion kirishiga beri- ladi (4.38-rasm, v), inversion kirish esa nol potensialga egadir.

Kirish toki:
^{I `}кир


Z₁
(6.32)

Chiqish kuchlanishi:
^{U `</sup>чик
<sup>I `}кир ^Zбог
(6.33)

Kuchlanish uzatish koeffitsiyenti:

К ( р)
^Uчик ^Uкир
^{I `</sup>кир <sup>Z</sup>бог <sup>I `}кир ^Z1
Z₁
(6.34)

Bunday uzatish koeffitsiyenti ideallashtirilgan OK ga xosdir. R_kir= , R_chik=0 va kuchlanshni kuchaytirish koeffitsiyenti K= deb hisoblasak, OK ideallashtiril- gan bo‘ladi. Aslida, real OK larning uzatish koeffitsiyenti K(r) ideal OK ning K(r) idan taxminan 0,03% ga farq qiladi.
OK ning inversion usulda ulanganda kirish kuchlanishi uning inversion kirish- iga beriladi. Bunda teskari bog‘lanish kuchlanishi:

^U тб
^Uчик
, (6.35)

OK ning kirishdagi kuchlanishi:

^Uкир


Chiqishdagi kuchlanishi:
^U`кир
^Uтб
(6.36)

^Uчик

Download 2,66 Mb.