0 ‘t oldirish shami me’yorida ishlaganda va u tavsifnomasi b o ‘-
yicha dvigatelning issiqlik rejimiga mos b o ‘lganda, izolatorning
yubkachasidagi qurum qizg‘ish-jigarrang tusga ega b o ‘ladi. Bu
qurumda tok o ‘tkazadigan zarrachalar kam bo‘ladi va katta elektr
qarshilikka ega b o ‘lib, shamni m e ’yorida ishlashiga xalaqit b er-
niaydi. Agar dvigatel etillangan benzinda ishlagan b o ‘lsa, izo-
lator yubkachasida oq kukunsimon qatlam hosil b o la d i.
Agar izolator yubkachasi qattiq qora qatlam k o ‘rinishidagi
qurum bilan qoplangan bo‘lsa, bu shamning noto‘g ‘ri ishlayotgani
alomatidir. Bu qurum, odatda, izolator yubkachasini harorati o ‘z-
o ‘zini tozalash haroratidan past b o ‘lganda hosil b o ‘ladi. Q o ra q u
rum tarkibida ko‘p miqdorda uglerod zarrachalari b o ‘lib, u n in g
elektr qarshiligi kichik b o ‘ladi va u orqali
yuqori k u c h lan ish n i
massaga o ‘tish yo‘lakchalari yuzaga keladi. Qora qurum ni p ay d o
bo‘lishining boshqa sabablari h a m mavjud. C h u n o n c h i, dvigatel
uzoq vaqt davomida salt yoki tii'sakli valning past aylanishlar c h as-
totasi bilan ishlaganda ham izolato rn in g yubkachasida q o ra q u
rum hosil b o ‘lishi mumkin. Q ora qu ru m paydo b o ‘lishiga ishchi
aralashmani o ‘ta boyitilganligi ham sabab b o ‘ladi. Ba’zan o ‘t o l
dirish tizimining nosozligi tufayli yonilgan aralashmasini t o ‘la y o n -
masligi natijasida izolatorda qora q u ru m hosil b o ‘ladi.
Porshen halqalarini yeyilishi, karterdagi moy sathining m e ’yor-
dan balandligi va boshqa sabablarga ko‘ra,
yonish kamerasiga o rtiq -
cha moy o ‘tishi natijasida izolator yubkachasida qora qu ru m hosil
bo ‘ladi, lekin bu qurum oldingi hollardagiga nisbatan a n c h a n am
bo'iadi. Qurumning rangi oq, och kulrang yoki och sariq b o ‘lsa,
bu shamning qizib ketayotganligi alomatidir. Ba’zi hollarda izo
lator yubkachasida pufaksimon parda ham hosil bo ‘ladi. S h a m n in g
qizib ketishi, uning issiqlik tavsifnomasini dvigatelga m os en ias-
ligidan, shamni yaxshi mahkamlanmaganligidan, zichlashtiruvchi
qistirmaning nosozligidan yuzaga kelishi mumkin. Zichlashtiruvchi
qistirmalar orqali o ‘tayotgan gaz
sham ni qizdirib, qistirma tagidagi
issiqlik o ‘tkazish sharoitlarini yomonlashtiradi. Bundan tashqari
shamlarning qizib ketishiga dvigatel sovitish tizimidagi nosozliklar
va o ‘t oldirishni ilgarilatish burchagi kichikligi (kech o ‘t oldirish)
ham sabab boMishi mumkin. O datda, shamlarni qizib ketishi u n in g
elektrodlarini jadal ravishda yemirilishiga sabab bo ‘ladi.
Dvigateldan yechilgan shamlarning elektrodlari orasidagi tir-
qishni tekshirish va zarurat b o ‘yicha rostlash zarur. Rostlashni fa-
qat yon elektrodni bukish yo‘li bilan amalga oshiriladi. M arkaziy
elektrodni
bukish izolatorni darz
ketishiga olib keladi. Tirqishni
rostlash uchun tegishli diametrli
yumaloq kalibrdan foydalanish
kerak. Kalibr b o ‘lmaganda, dia-
metri zarur uchqunli tirqish kat-
taligiga to ‘g‘ri keladigan bir b o ‘-
lak simdan ham foydalansa b o ‘-
ladi. Sham elektrodlari orasidagi
tirqishni yassi shchup bilan tek-
shirib b o ‘lmaydi. Chunki sham-
ning yon
elektrodi bir tekis yeyil-
maydi va tirqishni tekshirish u c h u n yassi sh c h u p ishlatish katta
x a to g a olib kelishi m u m k in (4.3-rasm). K on tak tlarn in g ishchi
y u z a s id a ch u q u rc h a va d o ‘nglik yuzaga kelishi sababli yassi
s h c h u p bilan o ‘lc h a n g a n tirqish
A haqiqiy tirqish
В dan ki-
chik b o ‘ladi.
Uchqunli tirqishni rostlashdan avval markaziy elektrod uchini
kichik egov yordamida yassi shaklga keltirish tavsiya qilinadi. Izo-
lator yubkachasidagi q u ru m n i Э-203 yoki 541-2M
belgili qum
sochuvchi qurilmalarda tozalanadi. Qurumni o ‘tkir p o ‘lat asbob-
lar yordamida olib tashlashga urinish izolatorning yuzasi tirna-
lishiga va yuqori kuchlanishni massaga o ‘tib ketish yoMakchalari
hosil b o ‘lishiga olib keladi. 0 ‘t oldirish shamlarini ochiq olovda
(masalan, yonayotgan gazda) qizdirish yo‘li bilan qurumni yo‘-
qotish usuli juda zararli hisoblanadi. Chunki bunda sham zichli-
gini y o ‘qotadi va ishdan chiqadi.
Shamlarni yechish va qayta qotirish uchun avtomobilning as-
boblar jamlamasidagi maxsus sham klyuchidan foydalanish ke
rak. Bu maqsadda oddiy gayka klyuchi yoki yassi omburni ishlatish
sham korpusidagi
qirralarni yeyilishiga, izolatorni sinishiga olib
keladi. Shamlarning ishlash niuddati ko‘p jihatdan ularning dvi-
gatelda ishlash sharoitiga bogMiq. Past aylanishlar chastotali, siqish
darajasi kichik b o ‘lgan dvigatellarga o‘rnatilgan shamlar jadallash-
tirilgan, siqish darajasi yuqori boMgan dvigatellarga o ‘rnatilgan
shamlarga nisbatan uzoqroq ishlaydi. Ba’zi avtomobil zavodlar
barcha o ‘t oldirish shamlar jamlamasini ularning holati va ish qo-
biliyatidan qat’iy nazar, avtomobil ma’lum
belgilangan masofani
bosib o ‘tgandan keyin almashtirishni tavsiya qiladi. Masalan, ВАЗ
30000 km.dan, « 0 ‘z D A E W 0 0 a v t0 » esa 20000 km.dan keyin.
