Аvtоmоbil’ yo’llаrini qurish tеxnоlоgiyasi аsоslаri hаqidа umumiy mа’lumоtlаr Rеjа




Download 431,9 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/5
Sana15.08.2024
Hajmi431,9 Kb.
#269522
1   2   3   4   5
Bog'liq
1-Mаruza

Muhandislar
- avtomobil yo’llarining quruvchilari faol tarzda yo’l qurilishi 
texnologiyasini rivojlantirishning dolzarb muammolarini hal etishadi, yo’l 
qurilishining bahosini pasaytirish, sur’atini, samaradorligi va sifatini oshirish singari 
ishlar kompleks texnik- iqtisodiy muammolardan hisoblanadi. Mazkur 
muammolarni yanada takomillashtirilgan, SAR bilan jihozlangan ishchi organlari 
bo’lgan yo’l- qurilish mashinalarini keng tatbiq etish orqali hal qilish mumkin. 
Bunday mashinalar eng kam bahoda ishlarning yuqori sur’ati va sifatini ta’minlab 
berishi mumkin. Yanada takomillashtirilgan texnika qo’llanilganda yo’l 
qurilishining iqtisodiy samaradorligi sezilarli darajada ortishi kerak. 


Yo’l-qurilish mashinalarini takomillashtirish uchun ularning birlik quvvatini 
oshirilishi, qisman va to’liq avtomatlashtirilishi asos bo’la oladi. Fiziologik 
imkoniyatlari cheklanganligi yoki boshqaruvning xavfsiz emasligi uchun inson talab 
qilinadigan aniqlik va topshirilgan tartibda mashinani boshqara olmasligi sababli 
yo’l-qurilish mashinalari ishini avtomatlashtirish zarur va samaralidir. 
Yo’l qurilishida texnologiyani o’zgartirish (takomillashtirilgan mashinalardan 
foydalanish, sifatni samarali nazorat qilish va hokazo) hisobiga sarf-xarajatlarni 
kamaytirish va shu orqali ishlarni bajarish usulini yaxshilash mumkin (bahosi 
bo’yicha eng maqbul variantni tanlashni asoslash). Shuning uchun yo’l qurilishi 
texnologiyasini rivojlantirishning eng dolzarb masalalaridan biri-bu, ish sifatini 
ishlab chiqarishda nazorat qilish samaradorligi va tezkorligini oshirish hisoblanadi. 
Bu ma’noda uni qisman yoki to’liq avtomatlashtirish itsiqbolli deb hisoblanadi. 
Misol tariqasida kuzatuvchi tizimlardan foydalanishini ko’rsatish mumkin, bunda 
barcha tayyorgarlik ishlari va asosiy ishlar to’g’ri bajarilganda yo’l to’shamasining 
talab etiladigan tekisligi topshirilgan ehtimollik bilan ta’minlanadi. 
Mahalliy yo’l - qurilish materiallaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona 
tashkillashtirish, qurilish mavsumini uzaytirish va ishlarni yil davomida bajarish 
texnologiyasiga atsa-sekinlik bilan o’tish, qurilishning bosqichma-bosqichligi, 
yangi samarali material va kontsruktsiyalarni qo’llash hisobiga qurilish qiymatini 
kamaytirishga erishish mumkin. 
Ishlar texnologiyasi u yoki bu texnologik jarayonni qay tarzda va nima bilan 
bajarish kerak, degan savolga javob beradi. Ishlarni tashkillashtirish esa vaqt va 
makonda mavjud bo’lgan resurslarni bir-biriga bog’lashdan iborat, ya’ni ushbu 
texnologik jarayonni qachon, qaerda va kim bajarishi kerak, degan savolga javob 
beradi. 
Oqim
usulida liniyaviy ishlardan oldin jamlangan ishlar bajariladi. Agar 
ishlarni liniyaviy va jamlanganturlarga bo’lishga ishlab chiqarishda ko’p 
uchraydigan xususiyatlarsiz (geologik, tuproqli, suvli) yondashilsa, bu jiddiy 
uzilishlar, murakkabliklar, ortiqcha mablag’lar sarflanishi va ish jadvalidan orqada 
qolishga olib kelishi mumkin. 
Xususan, tog’ sharoitida avtomobil yo’lini qurishda jamlangan ishlar sifatida 
ularni sifatli va xavfsiz bajarish uchun alohida ob-havo sharoiti yoki boshqa shart-
sharoitlar talab qilinadigan ishlarni (ko’chkili yonbag’irlar, sel xavfi mavjud joylar, 
doimiy suv oqimlari va sh.k.) ko’rsatish mumkin, chunki bunda murakkab ishlarni 
(tirgak devorlarni o’rnatish, chuqur drenajlar, sun’iy suv oqimlari va sh.k.) 
bajarishda yo’l poyining chidamliligi yo’qolish xavfi vujudga keladi. 
Ko’rsatib o’tilgan xususiyatlarga muvofiq eng samarali yo’l-qurilish 
mashinalari, ish usullari va muddatlari, ayrim kontsruktiv elementlar va butun yo’l 
uchun texnologik yondoshuvlar turlicha bo’ladi. 
Ishlarning texnologiyasi va tashkillashtirilishining o’zaro bog’liqligi 
noan’anaviy, ijodiy yondoshuvni talab etadi: turli ishlar bo’yicha keyingi yilga 
bitkaziladiganlarini aniqlash; ishlar texnologiyasini tanlashda mavjud texnika, 
mexanizatorlar va butun quruvchilar jamoasining tajribasini hisobga olish; ishlarni 
tashkillashtirish usullarini ratsionalizatorlashtirish ehtimoli, mahalliy materiallardan 


foydalanish va hokazolarni nazarda tutgan holda ko’p sonli texnologiya variantlarini 
ko’rib chiqish. 
Yo’l qurilishining o’ziga xos murakkabligi shundan iboratki, oddiy atmosfera 
sharoitida vaqti-vaqti bilan o’zgaradigan harorat hamda namlikda yo’l 
inshootlarining talab qilinadigan xossalari, birinchi navbatda, mutsahkamligi 
ta’minlanishi shart. 
Ma’lum qurilish sharoitida ish texnologiyasining eng maqbul varianti 
to’g’risida qaror qabul qilish kerak. 
Inshootning sifati va qiymati bunday variantni tanlash mezoni hisoblanadi. 
Avtomobil yo’lining sifati transport-foydalanish, texnologik, ergonomik, 
etsetik, ekologik va boshqa xususiyatlarni, shuningdek xizmat muddati va boshqa 
asosiy parametrlarni o’z ichiga oladi. Avtomobil yo’lining samaradorligi, ya’ni 
foydalanishdan olinadigan foydali samaraning yo’l qurilishi va foydalanishiga 
ketgan umumiy xarajatlarga nisbati uning sifat darajasi mezoni hisoblanadi. 
Yo’lning uzunligi bo’yicha va vaqt mobaynida o’zgarib turadigan tuproqlar, 
materiallarning xususiyatlari va holatlari, ayrim kontsruktiv qatlamlarning 
parametrlari, harorati hamda namligi bilan ifodalanadigan yo’llarni qurish va 
foydalanish sharoitida ishlarni amalga oshirishning eng maqbul usuli doimo bo’ladi, 
bu usul yo’lning talab qilinadigan foydalanish xossalarini ta’minlab, uni qurish va 
foydalanishda keltirilgan eng kam xarajatlarga mos keladi. 
Boshqacha aytganda, texnologiya variantlarini ko’rib chiqishda berilgan 
sharoit uchun eng kam xarajatlar bilan avtomobil yo’lining talab etiladigan 
ko’rsatkichlarini ta’minlab beradigan ishlarni bajarish usulini doimo asoslab berish 
mumkin. 
Avtomobil yo’li qurilishini tashkillashtirish - samaradorlikni oshirish, ya’ni 
ishlab chiqarish resurslaridan foydalanib tabiatni muhofaza qilish va ishlar sifatiga 
qo’yilgan talablarga rioya qilgan holda, qo’yilgan vazifalarni rejada belgilangan 
muddatlarda bajarishga erishish maqsadida ishlab chiqiladigan va amalga 
oshiriladigan chora-tadbirlar majmuidir. 
Chora-tadbirlar majmuiga ko’p hollarda oqimli (potok) bo’ladigan qurilishni 
aniqlash va amalga oshirish usuli, odatda, pudrat usulida ishlaydigan brigadalar 
tarkibini aniqlash, mashinalar soni va ularning qurilish jarayonidagi ishtirokini, 
ya’ni ularning makon va vaqtda mosligini hisoblab chiqish kiradi. 
Ishlab chiqarish masalalarini hal qilish qurilishni tashkillashtirishni tartibga 
soladigan asosiy hujjatlar, shuningdek, moliyaviy ta’minot, kadrlar masalasi, 
quruvchilar jamoasining maishiy masalalari (turar joy, ovqatlanish, ishchilarni ish 
joyiga yetkazish), ob’ektlardagi doimiy va vaqtinchalik ishlarga ishchilarni 
joylashtirish, ularning dam olishi va boshqa ijtimoiy masalalarning hal qilinishidan 
iborat. 
Avtomobil yo’li qurilishi bo’yicha ishlarni tashkillashtirish murakkab 
hisoblanadi va qator hollarda elektron-hisoblash mashinalarini qo’llashni talab etadi. 
Avtomobil yo’llari qurilishiga oid ishlar katta hajmdagi materiallarning sarflanishini 
talab qiladigan ishlarga kiritilib, bunda ko’p materiallarni nafaqat avtomobil 
transporti, balki boshqa turdagi transportda ham yuzlab va minglab kilometr 
masofalarga tashib keltirish zarur bo’ladi. 


Materiallar va yarim tayyor mahsulotlarni zavodlar hamda liniyalarga o’z 
vaqtida yetkazib berish, barcha ishlab chiqarish va yordamchi, ayniqsa, transport va 
liniya bo’linmalaridagi aniq ishlar loyihalashtrilgandek qurilishni tashkillashtirish 
va ishlarni tejamli bajarishni ta’minlaydi. AQShda har qanday ishlab chiqarish 
faoliyatining asosiga qisqagina “aniq vaqtida” talabi qo’yiladi, chunki bu har qanday 
ishning muvaffaqiyatini ta’minlovchi ishlarni tashkillashtirishning asosiy talabidir. 
Avtomobil yo’llari qurilishiga oid barcha ish turlari ularni tashkillashtirish 
xususiyatlari, qo’llaniladigan vositalar va maqsadiga ko’ra tayyorlash, transport va 
qurilish-montaj ishlariga bo’linadi. 
Tayyorlash ishlari - qurilish tashkilotining ishlab chiqarish korxonalari 
tomonidan tayyorlab beriladigan materiallar, yarim tayyor mahsulotlar va detallarni 
tayyorlash hamda saqlash ishlarini o’z ichiga oladi. 
Transport ishlari - barcha materiallar, yarim tayyor mahsulotlar va detallarni 
qurilayotgan yo’lga hamda yo’l bo’ylab yotqiziladigan joylarga tashish ishlarini o’z 
ichiga oladi. 
Qurilish-montaj ishlari - tayyorgarlik ishlari, yo’l poyi, sun’iy inshootlar, yo’l 
to’shamasini qurish, yo’llarni obodonlashtirish uchun yo’l, bino va inshootlarni 
jihozlash ishlarini o’z ichiga oladi. 
Ish hajmlarini bir tekis va takror taqsimlashga ko’ra qurilish- montaj ishlari 
liniyaviy va jamlanganturlarga bo’linadi. Butun yo’l bo’ylab bir tekis taqsimlangan 
va ba’zi uchatskalarda o’rtacha qiymatidan biroz farqlanadigan ish hajmlari 
liniyaviy deb ataladi. Liniyaviy ishlarga uncha katta bo’lmagan ko’tarma va 
o’ymalarda yo’l poyini ko’tarish, yo’l to’shamasini qurish, kichik ko’prik va 
quvurlarni qurish, to’siqlar va belgilarni o’rnatish ishlari kiradi. Yo’l qurilishida 
liniyaviy ishlar ko’pchilikni tashkil qiladi. Ayrim uchatskalar yoki maydonlarda 
uchraydigan ishlar jamlangan deb ataladi. Ularga baland ko’tarmalarni, chuqur 
o’ymalarni ko’tarish, yo’l va transport xizmati binolarining yirik majmualarini 
qurish kiradi. Jamlangan ishlar katta hajmi, ishlab chiqarishdagi murakkabligi va 
sermehnatliligi bilan liniyaviy ishlardan farq qiladi hamda ko’pincha, ularni bajarish 
uchun ixtisoslashtirilgan qurilish tashkilotlarini jalb qilishni talab etadi. 
Mexanizatsiya - ish unumdorligini oshirish va qurilish jarayonlarini 
intensifikatsiyalashning hal qiluvchi omilidir. Hozirgi kunda katta quvvatga ega, 
demakki, yanada unumdor qurilish va yo’l mashinalarini, universal, mobil, ishchi 
uskunasi almashtiriladigan, katta yukli avtomobillar, avtobetonqorishtirgichlar, 
gidravlik boshqaruvga ega kranlarni ishlab chiqarishni ko’paytirish zarur. 
Shuningdek, kichik 
mexanizatsiya 
vositalari 
va 
mexanizatsiyalashtirilgan asboblar keng qo’llanmoqda, bu esa ish unumdorligini 
oshirish va qurilish sifatini yaxshilashga, qo’l mehnatini yengilashtirishga yordam 
beradi. 
Ishlarni to’g’ri tashkillashtirishni faqat kompleks mexanizatsiyalashtirilgan 
holda ko’rish zarur, bunda hamma asosiy va yordamchi jarayonlar hamda 
operatsiyalar mashinalar bilan, aniqrog’i, unumdorligi va asosiy parametrlari 
bo’yicha bir-biriga bog’liq bo’lgan mashinalar komplekti bilan bajariladi. 
Kompleks mexanizatsiyalashtirish - barcha sermehnat va og’ir texnologik 
jarayonlarni mashinalar komplekti yordamida bajarilishini ko’zda tutadi. Mashinalar 


komplektidan foydalanish belgilangan ish sur’atini, eng yaxshi texnik-iqtisodiy 
ko’rsatkichlarni, ishlar va mahsulotlar sifatining amaldagi tsandartlarga javob 
berishini ta’minlaydi. 
Avtomatlashtirish - qurilishni mexanizatsiyalashtirishning yanada yuqori 
bosqichidir. Avtomatlashtirilgan (qisman avtomatlashtirish) va avtomatik jarayonlar 
(kompleks avtomatlashtirish) mavjud. Qisman avtomatlashtirishda texnologik 
jarayonning faqat ayrim operatsiyalari avtomatlashtirilib, yakuniy mahsulotni olish 
uchun insonning ishtiroki talab qilinadi. Avtomatik jarayonlarda texnologik 
jarayonlar avtomatik tarzda bajariladi, inson esa faqat avtomat qurilmalarining 
sozligini kuzatib boradi. To’liq avtomatlashtirishda texnologik jarayonni EHM 
boshqaradi. 
Robototexnik vositalar va hisoblash mashinalarini keng qo’llash orqali 
texnologik jarayonlarni kompleks avtomatlashtirish asosida korxonalarni tubdan 
texnik qayta jihozlash orqali ishlab chiqarishda band bo’lgan kishilar sonini 
qisqartirish va qo’l mehnatini sezilarli darajada kamaytirib, xalq xo’jaligining 
barcha jabhalarida ish unumdorligini oshirishga erishish mumkin. Robototexnika 
texnologik jarayonlarni kompleks avtomatlashtirishning yangi texnik vositasi 
hisoblanadi. Bunda yordamchi jarayonlarda bo’lganidek, asosiy texnologik 
operatsiyalarda ham qo’l mehnatini to’liq yo’qqa chiqarish mumkin. Ayniqsa, 
qo’lda bajariladigan, og’ir, ishlovchilar hayoti uchun zararli va, hatto, xavfli bo’lgan 
operatsiyalar 
robototexnikaga 
muhtoj. 
Shu 
bilan 
birga 
qurilishni 
indutsriyalashtirishga intilish darkor. 
Yo’l 
qurilishini 

Download 431,9 Kb.
1   2   3   4   5




Download 431,9 Kb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Аvtоmоbil’ yo’llаrini qurish tеxnоlоgiyasi аsоslаri hаqidа umumiy mа’lumоtlаr Rеjа

Download 431,9 Kb.
Pdf ko'rish