|
-Mavzu: Axborot haqida tushuncha
|
| bet | 2/41 | | Sana | 15.03.2023 | | Hajmi | 3.46 Mb. | | #45481 |
Bog'liq Axborot haqida tushuncha tizimlar va signallarni qayta ishlash faniga ki, KT Lab 14, Презентация 2 8-§. ҲОСИЛАГА НИСБАТАН ЕЧИЛМАГАН, Ижтимоий сиёсат мажмуа (2), TAQDIMOT, abdlla, Abdulla Qahhor, Abdulla Qodiriyniki, 6-mavzu. Taqdimot muharrirlari Mavzu rejasi1-Mavzu: Axborot haqida tushuncha.
Reja:
Informatika faniga kirish.
Axborot tushunchasi.
Axborotning hossalari.
Tayanch iboralar.
Axborot, axborotdan foydalanish va samaradorlisgi, reprezedetantivligi, yetarliligi, aktualligi, aniqligi, ishonarliligi, barqaroroligi. Informatika predmeti, vazifalari.
Asrlar davomida insonning faoliyati tabiatdagi o’simliklar, hayvonlar, quyosh energiyasi kabi tayyor mahsulotlarni o’zlashtirish bilan bog’liq bo’lib kelgan. Lekin vaqt o’tishi bilan inson faqat tayyor mahsulotlarni olishni o’rganibgina qolmasdan, tabiatga ta'sir qilishni ham o’rganib oldi. Insonlar yerga ishlov bera boshladilar, turli hayvonlarni qo’lga o’rgatib, ko’paytira boshladilar, zavod va fabrikalar, gidroelektrostantsiyalar, temir yo’llar va kosmik trassalar qura boshladilar. Buning natijasida bir paytlar o’rmonlar va dengizlar bilan qoplangan ona zaminimiz bo’lgan yerda yangilanishlar paydo bo’ldi. Uning nomini akademik V. I. Vernadskiy noosfera deb atadi.
Noosferani yaratish bilan birgalikda inson materiya turlari va xossalaridan foydalandi. Lekin bu jarayonning turli bosqichlarida materiyaning har bir kategoriyasi bir xilda o’zlashtirilmadi. Boshlang’ich paytda moddani o’zlashtirishga e'tibor ko’proq qaratilgan bo’lsa, keyinchalik energiyani o’zlashtirishga va nihoyat, axborotni o’zlashtirishga imtiyoz berildi.
Fanda, ya'ni tabiatni o’rganish, u to’g’risidagi bilimlarni to’plash va o’rganishda shunday davrlar borligi ma'lumki, ular materiyaning ma'lum bir turining rivojlanishi bilan bog’liqdir. Shu sababli noosferaning uchta tashkil etuvchilarini ajratib ko’rsatish mumkin bo’ladi. Bular:
Shtexnosfera,
Shergosfera,
Shinfosfera.
Texnosferaning paydo bo’lishi moddani o’rganish va undan foydalanish bilan, ergosferaning paydo bo’lishi energiyani o’rganish bilan bog’liq bo’lsa, infosferaning paydo bo’lishi axborotni o’rganish va uni ishlatish bilan bog’liqdir.
Texnosfera va ergosferani o’rganish ximiya, fizika, matematika va boshqa fanlar orqali amalga oshiriladi.
Insoniyatning tabiatni o’zlashtirishdagi tajriba va bilimlarini to’plashi axborotni o’zlashtirish bilan birgalikda kechadi. Aynan mana shu jarayon infosferaning paydo bo’lishiga olib keldi. Demak, infosferaning paydo bo’lishi axborotni o’rganish bilan bog’liq ekan.
Axborot lotincha informatio so’zidan olingan bo’lib, tushuntirish, biror narsani bayon qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqida ma'lumot ma'nosini anglatadi.
Inson yashaydigan dunyo turli moddiy va nomoddiy ob'ektlar, shuningdek, ular o’rtasidagi o’zaro aloqa va o’zaro ta'sirlardan, ya'ni jarayonlardan tashkil topgan.
Sezish a'zolari, turli asboblar va hokazolar yordamida qayd etiladigan tashqi dunyo dalillari ma'lumotlar deb ataladi. Ma'lumotlar aniq vazifalarni hal etishda zarur va foydali deb topilsa — axborotga aylanadi. Demak, ma'lumotlarga u yoki bu sabablarga ko’ra foydalanilmayotgan yoki texnik vositalarda qayta ishlanilayotgan, saqlanayotgan, uzatilayotgan belgilar yoki yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar bu ma'lumotlardan biror narsa to’g’risidagi mavhumlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tug’ilsa, ma'lumotlar axborotga aylanadi. Demak, amaliyotda foydali deb topilgan, ya'ni foydalanuvchining bilimlarini oshirgan ma'lumotlarnigina axborot deb atasa bo’ladi.
Masalan, qog’ozga telefon raqamlarini ma'lum tartibda yozib, birovga ko’rsatsangiz, u buni biror axborot bermaydigan ma'lumot sifatida qabul qiladi. Biroq ana shu har bir telefon raqami qarshisiga muayyan korxona yoki tashkilot nomi, uning faoliyat turi yozib qo’yilsa, avvalgi ma'lumot axborotga aylanadi.
Ma'lum vazifalarni hal etish natijasida yangi ma'lumotlar — bilimlar, ya'ni tizimlashtirilgan haqqoniy yoki sinovdan o’tgan xabarlar paydo bo’ladi.
Ular qonunlar, nazariyalar hamda tasavvur va qarashlarning boshqa jamligi sifatida umumlashgan bo’lgan. Keyinchalik bu bilimlar o’zga vazifalarni hal etish yoki oldingisini aniqlashtirish uchun zarur bo’lgan ma'lumotlar tarkibiga kiradi.
Inson o’z hayotida tug’ilgan kunidan (ta'bir joiz bo'lsa, hatto ona qornida dastlabki paydo bo’lgan kunidan) boshlab doimo ma'lumotlar bilan ish ko’radi. Ularni o’zining sezgi a'zolari orqali qabul qiladi.
Kundalik turmushimizda biz axborot deganda atrof- muhitdan (tabiatdan yoki jamiyatdan), sezgi a'zolarimiz orqali qabul qilib, anglab oladigan har qanday ma'lumotni tushunamiz. Tabiatni kuzata turib, insonlar bilan muloqotda bo’lib, kitob va gazetalar o’qib, televizion ko’rsatuvlar ko’rib, biz axborot olamiz. Matematik olim axborotni yanada kengroq tushunadi. U axborot qatoriga fikr yuritish orqali xulosa chiqarish natijasida hosil bo’lgan bilimlarni ham kiritadi. Boshqa soha xodimlari ham axborotni o’zlaricha talqin etadilar. Shunday qilib, turli sohalarda axborot turlicha tushunilar ekan. Lekin axborotlarning umumiy tomonlari ham borki, u ham bo’lsa beshta muhim xossaga ega bo’lishligidir. Bular axborotni yaratish, qabul qilish, saqlash, ishlov berish va uzatish xossalaridir.
Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning reprezentativligi, mazmundorligi, etarliligi, aktualligi, o’z vaqtidaligi, aniqligi, ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy iste'mol sifat ko’rsatkichlari bilan bog’liqdir:
a) axborotning reprezentativligi — ob'ekt xususiyatini adekvat ifoda etish maqsadlarida uni to’g’ri tanlash va shakllantirish bilan bog’liqdir.
b) axborotning mazmundorligi — semantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi.
v) axborotning etarliligi (to’laligi) — qaror qabul qilish uchun minimal, lekin etarli tarkibga (ko’rsatkichlar jamlamasiga) ega ekanligini bildiradi. To’g’ri qaror qabul qilish uchun to’liq bo’lmagan, ya'ni etarli bo’lmagan, xuddi shuningdek, ortiqcha bo’lgan axborot ham foydalanuvchining qabul qilgan qarorlari samaradorligini kamaytiradi.
g) axborotning aktualligi (dolzarbligi) — axborotdan foydalanish vaqtida uning boshqarish uchun qimmatliligi saqlanib qolishi bilan belgilanadi va uning xususiyatlari o’zgarishi dinamikasi hamda ushbu axborot paydo bo’lgan vaqtdan buyon o’tgan vaqt oralig’iga bog’liq bo’ladi.
d) axborotning o’z vaqtidaligi — uning avvaldan belgilab qo’yilgan vazifani hal etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikmasdan olinganligini bildiradi.
e) axborotning aniqligi — olinayotgan axborotning ob'ekt, jarayon, hodisa va hokazolarning real holatiga yaqinligi darajasi bilan belgilanadi.
j) axborotning ishonarliligi — axborotning real mavjud ob'ektlarni zarur aniqlik bilan ifoda etish xususiyati bilan belgilanadi.
z) axborotning barqarorligi — axborotning asos qilib olingan ma'lumotlar aniqligini buzmasdan o’zgarishlarga ta'sir qilishga qodirligini aks ettiradi.
|
| |
