Ekspert sistemalarning asosiy turlari va ishlatilish sohalari




Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/5
Sana30.11.2023
Hajmi0,71 Mb.
#108773
1   2   3   4   5
Bog'liq
Axborot tizimlari

Ekspert sistemalarning asosiy turlari va ishlatilish sohalari. 
Ekspert degan so`z sizga nimani anglatadi va ekspert deb atalgan inson 
qanday ishlarni bajaradi? Ekspertning bajaradigan ishlarini kompyuter amalga 
oshira olsa biz qanday afzalliklarga erishishimiz mumkin? Bu muammolar ustida 
do`stlaringiz bilan birgalikda bosh qotiring va biror bir yechimga kelgandan so`ng 
quyidagi material bilan tanishishni davom ettiring.
Ma’lum muammo sohasidagi masalalarni yechishga mo`ljallab yaratilgan 
intellektual sistema ekspert sistemasi deyiladi. Ekspert sistemalari bilimlarini 
to`lg`azish manbai bo`lib, shu soha ekspertlari xizmat qiladi. Barcha ekspert 
sistemalarning ishi konkret muammo sohasidan olingan qat’iy ekspert 
ma’lumotlariga asoslanadi.
Faraz qilaylik, quyidagi masalani yechish uchun ekspertlar guruxi yig`ildi: 
daryo bo`yida joylashgan korxonalardan istalgani oqizgan bo`lishi mumkin 
bo`lgan neft dog`lari daryoda kuzatildi. Asosiy maqsad qaysi korxona neftni 
oqizganini topish va ifloslanish sabab, oqibatlarini bartaraf etishdir. Eng avvalo, 
bunday masalani yechuvchi ekspert sistemasi hisoblashni bilishi kerak. Neft 
oqizilgan joyni taxminan bilish uchun neftni suvga aralashish vaqti, daryo oqimi 
tezligi va yo`nalishi kabi ma’lumotlarni ishlatish kerak. Bunday ma’lumotlar 
yig`ilib, neft oqizilgan joy taxminan aniqlangandan keyin maxsus qoidalardan, 
masalan E1 va E2, foydalanib, aybdorni aniq topish mumkin. Bu qoidalar evristik 
qoidalar deyiladi. Evristik qoidalar oddiy qoidalar asosida emas, balki ekspertning 
amaliy bilimiga asoslanadi.
E1 qoida:
AGAR neft tashlangan joydan daryo oqimi bo`yicha 1 km oraliqdagi 
yuqorida bir korxona joylashgan bo`lsa,
U XOLDA shu korxona neftni daryoga oqizgan .
E2 qoida:
AGAR neft tashlangan joydan daryo oqimi bo`yicha 1 km oraliqdagi 
yuqorida birnecha korxona joylashgan bo`lsa,


U XOLDA eng ko`p neft ishlatuvchi korxona neftni daryoga okizgan. 
Maqsadga erishish uchun ko`rib chiqilayotgan variantlar sonini kamaytirishga 
xizmat qiluvchi va fikrlash samarasini oshiruvchi soddalashtirishlar qo`llaniladi. 
Ekspert sistemalarida evristik qoidalar asosida ishlatiladigan soddalashtirish 
mexanizmi evristik qidiruv mexanizmi deyiladi. Quyida evristik qidiruv 
mexanizmi keltirilgan.Evristik qidiruv mexanizmi suvni ifloslantirgan eng 
extimoli ko`p bo`lgan aybdorni aniqlaganidan keyin, ilgari surilgan gipotezani 
tekshirish uchun ekspert sistema boshqa qoidalar to`plamini ishlatishi mumkin. 
Eng avvalo korxona neft quvuri sistemasidagi nosozliklar qaraladi. Bunday 
evristik qoida foyda keltirishi mumkin:
AGAR fabrika neft quvurining 1-uchastkasidagi bosim suv bosimidan kichik 
bo`lsa, U XOLDA 2 yoki 3-uchastkalarni tekshirish kerak.
Bunday qoidani faqat shu sohani biluvchi inson, ya’ni ekspert aytishi 
mumkin. Ekspert sistemalarning ishlatilish sohalarini qisqacha keltiramiz:
• 
tibbiy diagnostika va davolash;
• 
kimyoviy analiz va sintez;
• 
molekulyar biologiya va gen injenerligi;
• 
sanoatda rejalashtirish va ishlab chiqarishni tashkil qilish;
• 
signallarni qayta ishlash;
• 
qurilmalar nosozligi diagnostikasi;
• 
geologik razvedka;
• 
avtomatlashtirilgan loyixalashning intellektual sistemalari;
• 
o`lchov sistemalari: ko`rish, boshqarish, ma’lumotlar taxlili;
• 
texnologik jarayonlarni boshqarish.

Download 0,71 Mb.
1   2   3   4   5




Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Ekspert sistemalarning asosiy turlari va ishlatilish sohalari

Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish