220
221
xi bOb. axbOrOt-KutubxOna
MuassasaLarida KOMMuniKatsiYa
va teLeKOMMuniKatsiYa
aLOqa vOsitaLari
11. 1. Kommunikatsion jarayoni.
11. 2. Telekommunikatsion aloqa vositalari.
11. 3. Axborot-kutubxonalarda aloqa vositalari.
Mavzuning maqsadi: axborot-kutubxona muassasalarida kommuni-
katsion va telekommunikatsiya aloqa vositalari ularning ahamiyati, kom-
munikatsion jarayon,
axborot almashish, telekommunikatsion aloqa vosi-
talari va ulardan foydalanish kabi bilim ko‘nikmalari berish va mutaqil
foydalanishga o‘rgatishdan iborat.
11. 1. KOMMuniKatsiOn jaraYOn
har
qanday tashkilot yoki korxona, ayniqsa, axborot-kutubxona
muassasalarida rahbarlardan axborotlarni samarali almashish talab
qilinadi. Yaxshi yo‘lga qo‘yilgan kommunikatsiya va telekommu-
nikatsiya ish muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Qaysi rahbarda sama-
rali kommunikatsiya bo‘lsa, u sa marali ishlovchi rahbardir. Yaxshi
rahbar kommunikatsiya jarayoni mohiyatini tushunadi, og‘zaki va
yozma muomalani puxta egallaydi. Telekommunikatsion vositala-
ridan foydalanib ish faoliyatini yaxshi yo‘lga qo‘yadi.
Kommunikatsion jarayoni – bu ikki va undan ortiq odamlar
o‘rtasidagi axborot almashish jarayonidir.
Kommunikatsiya jarayo-
nining asosiy vazifasi – almashish predme ti bo‘lgan axborotni tu-
shunishni ta’minlash. Biroq axborot almashishning o‘zigina ax-
borot almashishda ishtirok etuvchilarning samarali tillashishiga
kafolat beravermaydi. Kam samarali axborot almashish natijasiga
do‘stlar, oilaviy, mehnat jamoalarida har birimiz duch kelganmiz.
Axborot almashish jarayonida to‘rtta tarkibiy qismlar qatnashadi:
220
221
jo‘natuvchi, xabar (axborotning o‘zi), ka nal (axborotni uzatish
vositasi) va qabul qiluvchi. Ana shu tarkibiy qismlar bir-biri bilan
hamohang
ishlashi, axbo rot ma’nosini yo‘qotmasligi kerak. Ax-
borot almashi nuv jarayonida har ikki tomon (jo‘natuvchi va qabul
qiluv chi) faol rol o‘ynaydi. Agar rahbar qo‘l ostidagilarga topshiriq
bersa, shuning o‘zi axborot almashish boshlandi degan gap. Ax-
borot almashish samarali bo‘lishi uchun xodim o‘z rahbariga top-
shiriqni qanday tushungani haqida xabar berishi, rahbar esa undan
nimalar kutishini aytishi kerak. Topshiriqning o‘zi qanday qo‘yili-
shi (to‘g‘rirog‘i, axborot) va axborotni uzatish vositasi
muhim aha-
miyatga ega. Agar bir tomon axborotni taklif etsa, ikkinchi tomon
uni hech qanday to‘siqsiz qabul qilsa, axborot almashgan hisobla-
nadi. Shuning uchun kommunikatsiya jarayoniga juda katta e’tibor
berish kerak. hozirgi paytda eng muhim
kom munikatsiya vositasi
sifatida kompyuterlar xizmat qilmoqda. Bozor munosabatlariga
o‘tilishi kompyuterlashtirish ahamiyatini keskin oshirib yubordi.
Xalqaro amaliyot iqtisodni kompyuterlar yordamida boshqarishni
afzal ko‘rmoqda. Kompyuterlar yordamida axborot to‘planadi, das-
turlar tuziladi, ma’lumotlar banki hosil qilinadi. Barcha axborotlar
tez tayyorlanadi va tarqatiladi.
Kommunikatsiya – signalning uzatuvchidan qabul qiluvchiga
biror vosita orqali uzatilishidir.
Signal esa, o‘z navbatida, ma’lu-
mot va axborotdan tashkil topgan xabardir. Signal, albatta, biror-bir
aloqa vositasi yordamida uzatiladi. Yuboruvchi va qabul qiluvchi
o‘rtasida signal tashuvchi har qanday narsa
aloqa vositasi hisobla-
nishi mumkin. Insonlar so‘zlashganda, gapirayotgan kishi (yubo-
ruvchi) signallarni yuborishda aloqa vositasi sifatida havodan foy-
dalanadi.
