Shoxrux Sobirov, Adliya vazirligi huzuridagi Huquqiy siyosat tadqiqot

tarmoq asbobuskunalarini unga axborot quroli elementlarining kirishidan 
saqlashni ko’zda tutish lozim.Bu muammo hozirda, chet el axborot 
texnologiyalarini ommaviy sotib olinayotgan paytda o’ta muhimdir.
Ma'lumki, dunyo axborot makoniga ulanmasdan mamlakat iqtisodini rivojlantirib 
bo’lmaydi. Internet tarmog’i tomonidan ta'minlangan axborot va hisoblash 
resurslaridan operativ foydalanishni davlatchilikni, fuqarolik jamiyati institutlarini 
mustahkamlash, ijtimoiy infratuzilmalarining rivojlanish shartlari sifatida talqin 
etish mumkin.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari xavfsizligiga bo’ladigan tahdidlar 
taxlili.
Ammo mamlakatning halqaro telekommunikatsiya tizimida va axborot 
almashinuvida ishtirokining axborot xavfsizligi muammosini kompleks hal 
qilmasdan mumkin emasligini aniq tasavvur etish lozim. Ayniqsa xususiy axborot 
resurslarini himoyalash muammosi axborot va telekommunikatsiya texnologiyalar 
sohasida rivojlangan mamlakatlardan texnologik orqada qolayotgan mamlakatlar 
uchun jiddiy hisoblanadi. Axborot qurolini ishlab chiqishni va uni ishlatishni 
ximiyaviy va bakteriologik qurol kabi taqiqlash ehtimoldan uzoq. Xuddi shu kabi 
ko’pgina mamlakatlarning yagona global axborot makonini shakllantirish bo’yicha 
urinishlarini chegaralab bo’lmaydi.
Tizim ma'muri uchun himoyaning maqbul darajasini ta'minlashning yagona 
usuli-axborotga ega bo’lishi, chunki hozircha axborot xujumiga eng tez reaktsiya 
beradigan inson hisoblanadi. Demak, axborotni himoyalash ma'murlarining 
o’qitishga va professional o’sishiga sarf-harajat axborot xujumlariga qarshi 
turuvchi eng samarali vosita hisoblanadi. 

Tarmoq texnologiyalari rivojining boshlang’ich bosqichida viruslar va 
kompyuter xujumlarining boshqa turlari ta'siridagi zarar kam edi, chunki u 
davrda dunyo iqtisodining axborot texnologiyalariga bog’liqligi katta emas 
edi. Hozirda, xujumlar sonining doimo o’sishi hamda biznes ning 
axborotdan foydalanish va almashishning elektron vositalariga bog’liqligi 
sharoitida mashina vaqtining yo’qolishiga olib keluvchi hatto ozgina 
xujumdan kelgan zarar juda katta raqamlar orqali hisoblanadi. Misol 
tariqasida keltirish mumkinki, faqat 2003 yilning birinchi choragida dunyo 
miqyosidagi yo’qotishlar 2002 yildagi barcha yo’qotishlar Shukurov F.B. 
yig’indisining 50%ini tashkil etgan, yoki bo’lmasa 2006 yilning o’zida 
Rossiya Federeatsiyasida 14 mingdan ortiq kompyuter jinoyatchiligi 
holatlari qayd etilgan[29, 30, 32]. Korporativ tarmoqlarda ishlanadigan 
axborot, ayniqsa, zaif bo’ladi.
Hozirda ruxsatsiz foydalanishga yoki axborotni modifikatsiyalashga, 
yolg’on axborotning muomalaga kirishi imkonining jiddiy oshishiga 
quyidagilar sabab bo’ladi:
- kompyuterda ishlanadigan, uzatiladigan va saqlanadigan axborot hajmining 
oshishi; 
- ma'lumotlar bazasida muhimlik va mahfiylik darajasi turli bo’lgan 
axborotlarning to’planishi; 
- ma'lumotlar bazasida saqlanayotgan axborotdan va hisoblash tarmoq 
resurlaridan foydalanuvchilar doirasining kengayishi;
- masofadagi ishchi joylar soninig oshishi;
- foydalanuvchilarni bog’lash uchun Internet global tarmog’ini va aloqaning 
turli kanallarini keng ishlatish;

- foydaluvchilar kompyuterlari o’rtasida axborot almashinuvining 
avtomatlashtirilishi.
Axborot xavfsizligiga tahdid deganda axborotning buzilishi yoki yo’qotilishi 
xavfiga olib keluvchi himoyalanuvchi ob'ektga qarshi qilingan harakatlar 
tushuniladi. Oldindan shuni aytish mumkinki, so’z barcha axborot xususida emas, 
balki uning faqat, mulk egasi fikricha, kommertsiya qiymatiga ega bo’lgan qismi 
xususida ketyapti. Zamonaviy korporativ tarmoqlar va tizimlar duchor bo’ladigan 
keng tarqalgan tahdidlarni tahlillaymiz. Hisobga olish lozimki, xavfsizlikka tahdid 
manbalari korporativ axborot tizimining ichida (ichki manba) va uning tashqarisida 
(tashqi manba) bo’lishi mumkin. Bunday ajratish to’g’ri, chunki bitta tahdid uchun 
(masalan, o’g’irlash) tashqi va ichki manbalarga qarshi harakat usullari turlicha 
Shukurov F.B. bo’ladi. 
Tez-tez bo’ladigan va xavfli (zarar o’lchami nuqtai nazaridan) tahdidlarga 
foydalanuvchilarning, operatorlarning, ma'murlarning va korporativ axborot 
tizimlariga xizmat ko’rsatuvchi boshqa shaxslarning atayin qilmagan xatoliklari 
kiradi. Ba'zida bunday xatoliklar (noto’g’ri kiritilgan ma'lumotlar, dasturdagi 
xatoliklar sabab bo’lgan tizimning to’xtashi yoki bo’zilishi) to’g’ridan to’g’ri 
zararga olib keladi. Ba'zida ular niyati buzuq odamlar foydalanishi mumkin 
bo’lgan nozik joylarni paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Global axborot 
tarmog’ida ishlash ushbu omilning etarlicha dolzarb qiladi. Bunda zarar manbai 
tashkilotning foydalanuvchisi ham, tarmoq foydalanuvchisi ham bo’lishi 
mumkin, oxirgisi ayniqsa xavfli.
Zarar o’lchami bo’yicha ikkinchi o’rinni o’g’irlashlar va soxtalashtirishlar 
egallaydi. Tekshirilgan holatlarning aksariyatida ishlash rejimlari va himoyalash 
choralari bilan a'lo darajada tanish bo’lgan tashkilot shtatidagi xodimlar aybdor 
bo’lib chiqdilar. Global tarmoqlar bilan bog’langan quvvatli axborot kanalining 
mavjudligida, uning ishlashi ustidan etarlicha nazorat yo’qligi bunday faoliyatga 
qo’shimcha imkon yaratadi. Xafa bo’lgan xodimlar (hatto sobiqlari) tashkilotdagi 

tartib bilan tanish va juda samara bilan ziyon etkazishlari mumkin. Xodim ishdan 
bo’shaganida uning axborot resurslaridan foydalanish xuquqi bekor qilinishi 
nazoratga olinishi shart. Hozirda tashqi kommunikatsiya orqali ruxsatsiz 
foydalanishga atayin qilingan urinishlar bo’lishi mumkin bo’lgan barcha 
buzilishlarning 10%ini tashkil etadi. Bu kattalik anchagina bo’lib tuyulmasa ham, 
Internetda ishlash tajribasi ko’rsatadiki, qariyb har bir Internet-server kuniga bir 
necha marta suqilib kirish urinishlariga duchor bo’lar ekan.
Xavf-xatarlar taxlil qilinganida tashkilot korporativ yoki lokal tarmog’i 
kompyuterlarining xujumlarga qarshi turishi yoki bo’lmaganida axborot 
xavfsizligi buzilishi faktlarini qayd etish uchun etarlicha 
himoyalanmaganligini hisobga olish zarur. Masalan, axborot tizimlarini 
himoyalash Agentligining (AQSh) testlari ko’rsatadiki, 88% kompyuterlar 
axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan nozik joylarga egaki, ular ruxsatsiz 
foydalanish uchun faol ishlatishlari mumkin. Tashkilot axborot tuzilmasidan 
masofadan foydalanish xollari alohida ko’rilishi lozim. Himoya siyosatini 
tuzishdan avval tashkilotda kompyuter muhiti duchor bo’ladigan xavfxatar 
baholanishi va zarur choralar ko’rilishi zarur. Ravshanki, himoyaga tahdidni 
nazoratlash va zarur choralarni ko’rish uchun tashkilotning sarf-harajati 
tashkilotda aktivlar va resurslarni himoyalash bo’yicha hech qanday choralar 
ko’rilmaganida kutiladigan yo’qotishlardan oshib ketmasligi shart.

Download 210,25 Kb.