|
Tajribalar inersial sanoq sistemalarida soatlar bir xil davr bilan yurishini ko’rsatdi. Haqiqiy mos yozuvlar tizimlari bilan ulanish
|
| bet | 2/6 | | Sana | 16.12.2022 | | Hajmi | 63.49 Kb. | | #35169 |
Bog'liq Noinersial sanoq tizimlari Inersiya kuchlari CyberSecurity Sardor, 2-МАВЗУ МАШИНАЛАР ИШОНЧЛИЛИГИ ТўГРИСИДАГИ АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР ВА КУРСАТКИЧЛАР Tajribalar inersial sanoq sistemalarida soatlar bir xil davr bilan yurishini ko’rsatdi. Haqiqiy mos yozuvlar tizimlari bilan ulanish
Mutlaq inertial tizimlar matematik abstraktsiya bo'lib, tabiatda mavjud emas. Biroq, bir-biridan etarlicha uzoqda joylashgan jismlarning nisbiy tezlashishi (Dopler effekti bilan o'lchangan) 10 −10 m/s² dan oshmaydigan ma'lumot tizimlari mavjud, masalan,
Inersial sanoq sistemasiga nisbatan progressiv, bir tekis va to‘g‘ri chiziqli harakatlanuvchi har qanday sanoq sistemasi ham inertial sanoq sistemasi hisoblanadi. Shuning uchun nazariy jihatdan har qanday miqdordagi inertial sanoq sistemalari mavjud bo'lishi mumkin.
Haqiqatda, mos yozuvlar tizimi har doim turli xil ob'ektlarning harakati o'rganiladigan muayyan tana bilan bog'liq. Barcha real jismlar u yoki bu tezlanish bilan harakat qilganligi sababli, har qanday haqiqiy sanoq sistemasi faqat ma’lum darajada yaqinlashgan holda inertial sanoq sistemasi sifatida qaralishi mumkin. Yuqori darajadagi aniqlik bilan, massa markazi bilan bog'langan geliotsentrik tizimni inertial deb hisoblash mumkin. quyosh sistemasi va uchga qaratilgan o'qlar bilan uzoq yulduzlar. Bunday inertial sanoq sistemasi asosan samoviy mexanika va astronavtika masalalarida qo'llaniladi. Ko'pgina texnik muammolarni hal qilish uchun Yer bilan qattiq bog'langan inertial sanoq sistemasi ko'rib chiqilishi mumkin.
Jismlarning ko’chishi sanoq sistemalarida bir xil kechmaydi. Chunki harakatlanayotgan vagon ichidagi odamning vagonga nisbatan ko’chishi Yerga nisbatan ko’chishidan kichik bo’ladi. Jism massasini tinch holatda turgan vagon ichida o’lchangnda ham bir xil chiqadi.
Shunday qilib, inersial sanoq sistemalarda vaqt, massa, tezlanish va kuch bir xil (invariant)bo’ladi.
Tinch holatda turgan sanoq sistemasida kuch F ga, massa m ga, tezlanish a ga teng bo’lsa, to’g’ri chiziqli tekis harakatlanayotga sistemada mos ravishda F’, m’, va a’ bo’ladi. F = F’;m= m’;a= a’ bo’lganligi tufayli, Nyutonning ikkinchi qonuni F = F’=ma yoki F ‘=m’a’ kabi ifodalanadi. Bundan Nyuton qonunlari barcha inersial sanoq sistemalarida o’rinli bo’lishi kelib chiqadi.
Galileyning nisbiylik prinsipi umumiy holda quyidagicha ta’riflash mumkin:
Barcha inersial sanoq sistemalarida hamma mexanik jarayonlar bir xilda kechadi.
Yuqorida aytilganidek, to’g’ri chiziqli tekis harakatlanayotgan sistemalarda Nyuton qonunlari o’rinli bo’ladi. Agar sanoq sistemasi egri chiziqli yoki tezlanish bilan harakatlanayotgan bo’lsa-chi?Bunday sistemalar noinersial sanoq sistemalari deyiladi. Tezlanish hosil bo’lish sababi – bu kuch. Demak, Nyutonning ikkinchi qonunidan foydalanish uchun jismga boshqa jismlar tomonidan tasir qilayotgan kuchlar birgalikda inersiya kuchini kiritamiz. Inersiya kuchi jismga boshqa jismlar tomonidan emas, balki sanoq sistemasi tezlanish bilan harakatlanishi tufayli ta’sir qiladi. Аylаnuvchi sаnoq tizimidаgi jismgа Fm.q dаn tаshqаri Koriolis
inersiya kuchi deb аtаluvchi kuch hаm tа’sir qilаdi. U holda Nyutonning ikkinchi qonuni quyidagi
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Tajribalar inersial sanoq sistemalarida soatlar bir xil davr bilan yurishini ko’rsatdi. Haqiqiy mos yozuvlar tizimlari bilan ulanish
|
