ASSALOM!
TCP
.......
AS SA
LO M
1 2
3
4
5
6
7
8
4r
ajratiladi
j
Har bir paket IP adres bilan ta’min-di
IP-
IP-
IP-
IP paketlar tarmoqqa j-di
7
2
4
6
□
□
□
□
1
2
3
4
□
□
П
□
IP paketlar tarmoqdan
qabul qilinib, TCP
protokoliga uzatiladi
6
3
5
Paketlarni
□
□
□
□
saraiash
5
6
7
8
MaMumotlar
yig'iladi va
boshlang’ich
holatga keltiriladi
10.3-rasm.
TCP/IP faoliyat yuritish chizmasi.
qo'llaniladi. Bunda marshrut bo'yicha harakat qilish uchun qanday ishlami
bajarishimiz zarur? — degan savol qo'yiladi.
1-daraja — jismoniy (Physical). Bu darajada kompyuterlar o'zaro bit
o'lchamida m a’lumotlar bilan almashadi. Kompyuterda jismoniy daraja
funksiyasini tarmoq adapteri bajaradi. „Ma’lumotlar uzatish
muhitidan
(kabel va boshqa) qanday foydalanish kerak?" — degan savolga javob
berilishi lozim.
195
Yuqori darajadagi kom m unikatsion protokollar dasturlar yordamida
am alga oshiriladi, pastki darajadagilar esa apparat-dasturiy vositalar
yordamida amalga oshiriladi.
Protokollar faqat kompyuterlarda emas, balki kommunikatsion quril-
malarda ham amalga oshiriladi. Masalan, konsentrator, most,
kommutator,
marshrutizator va boshqalar. Aslida kompyuterlar tarmoqqa to'g'ridan-
to'g'ri axborotli aloqaga chiqmaydi, baki har xil turdagi kommunikatsion
qurilmalar yordamida ulanadi.
Kommunikatsion qurilmalar ikki xilga bo'linadi:
a) konkret tarmoq qurilmalariga bog'liq — tarmoqli, kanalga oid va
jismoniy darajalardagi protokollar;
b) ilovalar (dasturlar) ga bog'liq — amaliy, ma’lumotlami taqdim
etish va seyansli darajalardagi protokollar. Transportga oid daraja yuqorida
keltirilgan kommunikatsion protokollami ikki guruhga ajratib turadi.
Internet global kompyuter tarmog'ida
ikkita asosiy protokoldan
foydalaniladi.
• IP (Internet Protocol) — tarmoqlararo protokol, paketlar uchun
yo'l tanlashga mo'ljallangan (marshrutlash);
• TCP (Transmission Control Protocol) protokoli,
u paketni bexato
yetkazib berish uchun xizmat qiladi.
TCP G ' IP protokollarining faoliyat yuritishi chizmada (10.3-
rasm) keltirilgan.
1 0 .5. Kompyuter tarmogMning dasturiy ta’m inoti
ISO/OSI etalon modeliga muvofiq tarmoq operatsion tizimlari (TOT)
darajalar funksiyasining bajarilishini tarmoqli darajadan (yuqori) boshlaydi.
Tarmoqli operatsion tizim quyidagi komponentlardan iborat:
• server operatsion tizimi;
• tarmoq operatsion tizimning mijoz qismi, ya’ni redirektor;
• kommunikatsion dasturiy vositalari.
Yechiladigan masalalarga ko'ra kompyuterlarga tarmoq
operatsion tizim
modellari joylashtiriladi. Tarmoqdagi kompyuterlar server va mijozlarga
ajratiladi.
Hozirgi kunda tarmoq dasturiy ta ’minotini tuzishning asosiy tam o
yili — „mijoz-server" hisoblanadi. Bu tamoyil bo'yicha dasturiy tizim
ikkita bo'linmadan iborat: serveming dasturiy ta’minoti va foydalanuvchi-
mijozning dasturiy ta’minoti.
196
„Mijoz-server“ tamoyiliga muvofiq ma’lumotlarni ishlab chiqish
operatsiyalari uchta guruhga bo'linadi. Birinchi guruh — bu, ma’lumotlami
kiritish va aks ettirishdir. Ikkinchi guruh —
mazkur muammo soha
masalalarini yechish uchun xos bo'lgan ma’lumotlarni ishlab chiqishning
amaliy operatsiyalarini birlashtiradi. Uchinchi guruhga ma’lumotlarni
saqlash va boshqarish operatsiyalari kiradi.
Ushbu tasnifga ko'ra dasturlaming uch turini farqlash mumkin:
• birinchi guruh operatsiyalami amalga oshirishni taqdim etish dasturi;
• ikkinchi guruh operatsiyalami qo'llab-quwatlovchi amaliy dasturiy
vositalar;
• uchinchi guruh operatsiyalami amalga oshiruvchi axborot resurslariga
kirish tadbirlarining to'plami.
Shunga muvofiq „mijoz-server" arxitekturasini amalga oshirishning
uch modeli farqlanadi:
1. Uzoqlashtirilgan ma’lumotlarga kirish modeli (Remote Data Ac
cess — RDA).
2. Ma’lumotlar bazasini serverli modeli (Data Base Server — DBS).
3. Qo'llanish serverli modeli (Application Server - AS).
RDA modelida taqdim etish dasturlari va amaliy dasturlar mijozning
kompyuterlarida tashkil qilinadi va bajariladi, u ham ma’lumotlami kiritish
va aks ettirish operatsiyalarini, ham amaliy dasturlarni qo'llab-quwatlaydi.
Ma’lumot resurslariga kirish SQL operator tillari bilan ta ’minlanadi.
Ma’lumot resurslariga kirish uchun mo'ljallangan so'rovlar tarmoq bo'yicha
uzoqlashtirilgan kompyuterga yo'naltiriladi, u so'rovni ishlab chiqadi va
mijozga kirish uchun zarur bo'lgan m a’lumotlar blokini qaytaradi (10.4-
rasm).
DBS — modeli saqlanayotgan protseduralar mexanizmiga asoslangan.
Saqlanayotgan protseduralar (tadbirlar) — bu, m a’lumotlar
bazasi
serverining dasturlashtirish vositasi. Ular ma’lumotlar bazasi lug'atida
saqlanadi.
I--------------------------------------------------- 1
I------------------------------1
