108
6.4-rasm. Qaror qabul qilishni qo‘llab-quvvatlash axborot tizimining
umumiy tuzilishi.
DSS biznes va menejmentda keng qo‘llaniladi. Boshqaruv paneli
va boshqa biznes samaradorligini oshiruvchi dasturiy ta’minot tez qaror
qabul qilish, salbiy tendentsiyalarni aniqlash va biznes resurslarini
yaxshiroq taqsimlash imkonini beradi. DSS tufayli har qanday
tashkilotning barcha ma’lumotlari jadvallar, grafikalar shaklida, ya’ni
umumlashtirilgan tarzda taqdim etiladi, bu esa boshqaruvga strategik
qaror qabul qilishga yordam beradi. Masalan, DSS dasturlaridan biri bu
antiterrorga qarshi kompleks tizimlarni boshqarish va rivojlantirishdir.
Boshqa misollar qatoriga bank kredit bo‘yicha mutaxassisi, kredit
talabnoma beruvchisi yoki bir nechta loyihalar bo‘yicha takliflari
bo‘lgan va ularning xarajatlari bilan raqobatdosh bo‘la oladimi yoki
yo‘qligini bilmoqchi bo‘lgan muhandislik kompaniyasining kreditini
tekshirishni ham kiritish mumkin.
DSSning qo‘llanilishi, tushunchalari, printsiplari va texnikasi
tobora kengayib bormoqda qishloq xo‘jaligi mahsuloti uchun
marketing barqaror rivojlanish. Masalan, DSSAT4 paket, moliyaviy
ko‘magi orqali ishlab chiqilgan USAID 80-90-yillar davomida fermer
xo‘jaligi va siyosat darajasida qarorlar qabul qilishni osonlashtirish
uchun dunyodagi bir nechta qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab
109
chiqarish tizimini tezkor baholashga imkon berdi. Aniq qishloq
xo‘jaligi qarorlarni fermer xo‘jaliklari dalalarining alohida qismlariga
moslashtirishga
intiladi.
Ammo
qishloq
xo‘jaligida
DSSni
muvaffaqiyatli qabul qilish uchun ko‘plab cheklovlar mavjud.
6.5-rasm. QQQT asosiy komponentlari
DSS ham keng tarqalgan boshqarish. Bu yerda uzoq rejalashtirish
ufqlari va rejalashtirish muammolarining fazoviy o‘lchamlari aniq
talablarni talab qiladi. O‘rmonlarni boshqarishning barcha jihatlari,
loglarni tashish, o‘rim-yig‘im rejalashtirishdan tortib, barqarorlik va
ekotizimni muhofaza qilishgacha zamonaviy DSSlar tomonidan hal
qilindi. Shu nuqtai nazardan, savdo-sotiq qilinadigan yoki
sotilmaydigan va ko‘pincha resurs cheklovlari va qarorlar bilan bog‘liq
muammolarga duch keladigan tovar va xizmatlarni taqdim etish bilan
bog‘liq bo‘lgan bitta yoki bir nechta boshqaruv maqsadlarini ko‘rib
chiqish. O‘rmonni boshqarish bo‘yicha qarorlarni qo‘llab-quvvatlash
tizimlari amaliyoti jamoatchiligi o‘rmonlarning qarorlarini qo‘llab-
quvvatlash tizimlarini qurish va ulardan foydalanish bo‘yicha
bilimlarga oid katta omborni taqdim etadi.
Bunga aniq bir misol Kanada milliy temir yo‘li qaror qabul
qilishni qo‘llab-quvvatlash tizimidan foydalangan holda o‘z
uskunalarini muntazam ravishda sinovdan o‘tkazadigan tizim. Hech
110
kim duch keladigan muammo temir yo‘l eskirgan yoki nuqsonli relslar
bo‘lib, natijada yuzlab relslardan chiqib ketish yiliga. DSS asosida
Kanada milliy temir yo‘l tizimi relslardan chiqib ketish holatlarini
kamaytirishga muvaffaq bo‘ldi, shu bilan birga boshqa kompaniyalar
ham ko‘paymoqda.
QQQT tizimlar
korxonaning intelektual resurslar yoki
biznesni intelektual tahlil qilish vositasi (Business Intelligence
BI)
sining bir qismi hisoblanadi. Shuningdek, axborotni intelektual qidirish
tizimi (Data Mining
DM) ham BI-texnologiyaning muhim qismi
hisoblanadi. Data Mining
bu turli sohalarda qaror qabul qilish uchun
zarur bo‘lgan ilgari ma’lum bo‘lmagan, aniq bo‘lmagan, amalda foydali
va bilimlarni talqin etish imkoniyatiga ega xom ma’lumotlarda aniqlash
jarayonidir. Data Mining texnologiyalari rahbar va tahlilchilar uchun
kundalik faoliyatlarida muhim ahamiyatga ega. Bizmesmenlar Data
Mining usuli yordamida raqobat kurashida sezilarli ustunlikka
erishishlari mumkinligini anglashdi.
Data Mining (Discovery-driven Data Mining) texnologiyasining
asosida
xom ma’lumotlardagi ko‘p jihatli o‘zaro munosabat
fragmentlarini aks ettiruvchi shablonlar konsepsiyasi (Patterns)
namoyon bo‘ladi. Bu shablonlar o‘zida ma’lumotlarni tanlash
xususiyatiga ega qonuniylikni aks ettiradi va kishiga tushunarli shaklda
qulay ko‘rinishi mumkin. Shablonlarni qidirish tanlov tuzilishi va tahlil
qilinuvchi ko‘rsatkichlar miqdorining taqsimlangan shakli haqidagi
tajribada ko‘rilmagan takliflarning chegaralanmagan doiradadagi
usullari
bilan
amalga
oshiriladi.
6.6-rasmda
Data
Mining
texnologiyasidan foydalanib ma’lumotlarni hosil qilish sxemasi
ko‘rsatilgan.
|
