• Vijiner jadvali (matritsasi)
  • Polialfavitli almashtirish usullari




    Download 2,72 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet43/191
    Sana18.11.2023
    Hajmi2,72 Mb.
    #101187
    1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   191
    Bog'liq
    axborot xavfsizligi222

    Polialfavitli almashtirish usullari aytarlicha yuqori kriptobardoshlikka ega. 
    Bu usullar dastlabki matn simvollarini almashtirish uchun bir necha alfavitdan 
    foydalanishga asoslangan. Rasman polialfavitli almashtirishni quyidagicha 
    tasavvur etish mumkin. N-alfavitli almashtirishda dastlabki A
    0
    alfavitdagi s
    01
    simvoli A
    1
    alfavitdagi s
    11
    simvoli bilan almashtiriladi va h. s
    0N
    ni s
    NN
    simvol bilan 
    almashtirilganidan so‘ng S
    0(N+1)
    simvolning o‘rnini A
    1
    alfavitdagi S
    1(N+1)
    simvol 
    oladi va h. 
    Polialfavitli almashtirish algoritmlari ichida Vijiner jadvali (matritsasi)T
    B
    ni 
    ishlatuvchi algoritm eng keng tarqalgan. Vijiner jadvali [RxR] o‘lchamli kvadrat 
    matritsadan iborat bo‘lib, (R-ishlatilayotgan alfavitdagi simvollar soni) birinchi 
    qatorida simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. Ikkinchi qatordan boshlab 
    simvollar chapga bitta o‘ringa siljitilgan holda yoziladi. Siqib chiqarilgan simvollar 
    o‘ng tarafdagi bo‘shagan o‘rinni to‘ldiradi (siklik siljitish). Agar o‘zbek alfaviti 
    ishlatilsa, Vijiner matritsasi [36x36] o‘lchamga ega bo‘ladi (5.2-rasm).
    Shifrlash takrorlanmaydigan M simvoldan iborat kalit yordamida amalga 
    oshiriladi. Vijinerning to‘liq matritsasidan [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi 
    T
    (Sh)
    ajratiladi. Bu matritsa birinchi qatordan va birinchi elementlari kalit 
    simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat bo‘ladi. 


    87 
    ABDEF...... ......... .......ShChNg_ 
    BDEF...... .......... .....ShChNg_A 
    DEFG...... .......... ......ChNg_AB 
    ................. ……... ………………. 
    _ABD...... .......... ......G‘ShChNg 
    5.2-rasm. Vijiner matritsasi. 
    Agar kalit sifatida so‘zi tanlangan bo‘lsa, shifrlash matritsasi 
    beshta qatordan iborat bo‘ladi. (5.3-rasm)
    ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_ 
    G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘ 
    O‘G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZ 
    ZO‘G‘ShChNg_ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXY 
    ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_ 
    5.3-rasm. «G‘o‘za» kaliti uchun shifrlash matritsasi. 
    Vijiner jadvali yordamida shifrlash algoritmi quyidagi qadamlar ketma-
    ketligidan iborat.
    1-qadam. Uzunligi M simvolli kalit K ni tanlash. 
    2-qadam. Tanlangan kalit K uchun [(M+1),R] o‘lchamli shifrlash matritsasi 
    T
    sh
    =(b
    ij
    ) ni qurish. 
    3- qadam. Dastlabki matnning har bir simvoli s
    0r
    tagiga kalit simvoli k
    m
    joylashtiriladi. Kalit keraklicha takrorlanadi. 
    4-qadam. Dastlabki matn simvollari shifrlash matritsasi T
    sh
    dan quyidagi 
    qoida bo‘yicha tanlangan simvollar bilan ketma-ket almashtiriladi. 
    1) K kalitning almashtiriluvchi s
    0r
    simvolga mos k
    m
    simvoli aniqlanadi; 
    2) shifrlash matritsasi T
    sh
    dagi k
    m
    = b
    j1
    shart bajariluvchi iqator topiladi. 
    3) s
    or
    = b
    i1
    shart bajariluvchi j ustun aniqlanadi. 
    4) s
    or
    simvoli b
    ij
    simvoli bilan almashtiriladi.
    T
    Sh



    88 
    5-qadam. Shifrlangan ketma-ketlik ma’lum uzunlikdagi (masalan 4 simvolli) 
    bloklarga ajratiladi. Oxirgi blokning bo‘sh joylari maxsus simvol-to‘ldiruvchilar 
    bilan to‘ldiriladi. 
    Rasshifrovka qilish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi. 
    1-qadam. Shifrlash algoritmining 3-qadamidagidek shifrmatn tagiga kalit 
    simvollari ketma-ketligi yoziladi. 
    2-qadam. Shifrmatndan s
    1r
    simvollari va mos kalit simvollari k
    m
    ketma-ket 
    tanlanadi. T
    sh
    matritsada k
    m
    = b
    ij
    shartni qanoatlantiruvchi iqator aniqlanadi. i-
    qatorda b
    ij
    =s
    1r
    element aniqlanadi. Rasshifrovka qilingan matnda r - o‘rniga b
    ij
    simvoli joylashtiriladi.
    3-qadam. Rasshifrovka qilingan matn ajratilmasdan yoziladi. Xizmatchi 
    simvollar olib tashlanadi.
    Misol. K= kaliti yordamida T=
    dastlabki 
    matnni shifrlash va rasshifrovka qilish talab etilsin. Shifrlash va rasshifrovka qilish 
    mexanizmi 5.4-rasmda keltirilgan. 
    Dastlabki matn P A X T A _ G‘A R A M I 
    Kalit G‘O‘Z A G‘O‘ Z A G‘O‘Z A 
    Almashtirilgan 
    so‘nggi matn K O‘N T G‘ Z T A L O‘ F I 
    Shifrmatn K O‘N T G‘ Z T A L O‘ F I 
    Kalit G‘O‘ZA G‘O‘ Z A G‘O‘ZA 
    Rasshifrovka 
    qilingan matn P A X T A _ G‘A R A M I 
    Dastlabki matn P A X T A _ G‘A R A M I 
    5.4-rasm. Vijiner matritsasi yordamida shifrlash misoli. 
     
    Polialfavitli almashtirish usullarining kriptobardoshligi oddiy almashtirish 
    usullariga qaraganda aytarlicha yuqori, chunki ularda dastlabki ketma-ketlikning 
    bir xil simvollari turli simvollar bilan almashtirilishi mumkin. Ammo shifrning 
    statistik usullariga bardoshliligi kalit uzunligiga bog‘liq. 


    89 

    Download 2,72 Mb.
    1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   191




    Download 2,72 Mb.
    Pdf ko'rish