Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdində Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci

 
 
burada u və i - baxılan fazadakı gərginlik və cərəyanın ani qiymətidir.

Şəkil 3.2. Aktiv və induktiv müqavimətdən ibarət olan dövrələr 
Məlumdur ki, belə tənliyin həlli bircins tənliyin (sağ tərəfi sıfır olan) ümumi həlli ilə qeyri- 
bircins tənliyin xüsusi həllinin cəmindən ibarət olur. Ona görə keçid prosesində dövrədəki cərəyan 
iki toplanandan - sərbəst və məcburi toplananlardan təşkil olunur. Sərbəst cərəyan induktivlikdəki 
maqnit sahəsinin enerjisinin dəyişməsi, məcburi cərəyan isə qida mənbəyinin təsiri ilə müəyyən 
olunur. QQ cərəyanının məcburi toplananı mənbəyin tezliyinə bərabər tezliklə periodik dəyişmə 
xarakterinə malik olur. QQ cərəyanının sərbəst toplanam isə eksponensial qanunla dəyişir. Onlara 
QQ cərəyanının periodik və aperiodik toplananları deyilir. 
𝒊
𝒌,𝒕
= 𝒊
𝒑,𝒕
+ 𝒊
𝒂,𝒕
=
𝑼
𝒎
𝒛
𝒌
𝐬𝐢𝐧(𝝎𝒕 + 𝜶 − 𝝋
𝒌
) + 𝒊
𝒂,𝟎
𝒆
−𝒕𝑻
QQ cərəyanının dəyişmə əyrisi şəkil 3.3-də göstərilmişdir.Qısaqapanma dövrəsində aktiv 
müqavimətin olması sərbəst cərəyanın eksponensial qanunla və T
a
zaman sabiti ilə sönməsinə 
səbəb olur. QQ yüksüz dövrədə və (
𝜶=0 şərtində baş verərsə, o zaman ia,o ən böyük qiymət alır. 
QQ cərəyanının periodik toplananı işçi tezliklə (50 Hs) sinusoidal qanun üzrə dəyişir və bütün 
keçid prosesi ərzində onun təsiredici qiyməti dəyişməz qalır.Tam QQ cərəyanı aperiodik və 
periodik cərəyanların cəmindən ibarət olur. Şəkildən görünür ki, QQ başlandıqdan yarım period 
(0,01 san) sonra tam QQ cərəyanı ən böyük qiymət alır. Bu 
cərəyana QQ zərbə cərəyam iz deyilir. Onu periodik cərəyanın amplitud qiyməti ilə aperiodik 
cərəyamn t=0,01 san amndakı ani qiymətinin cəmi kimi tapmaq olar.
Şəkil 3.3. 
QQ 
cərəyanının dəyişmə əyrisi 

“Elektrik təchizatının əsasları” fənnindən imtahan biletlərinin 
SUALLARI 
1. Elektrik təchizatının xüsusiyyətləri və qoyulan tələblər. 
2.Elektrik təchizat sisteminin iş rejimləri. 
3.Elektrik yüklərinin hesabı. 
4.İqtisadi yük. 
5.Elektrik yüklərinin hesablanmasının əsas üsulları 
6.Elektrik yüklərinin hesabi qiymətlərinin tətbiq olunmasında tətbiq olunan əsas metodlar. 
7.Hesabi yükün quruluş gücə və sorğu əmsalına görə təyin olunması. 
8.Zirvə yüklərinin təyin olunması. 
9.Binaların mühitin şəraitinə görə siniflərə bölünməsi. 
10.1000V-a qədər gərginlikli şəbəkələrin sxemləri. 
11.Kabel və məftillərin markaları. 
12.Qaynaq qurğularının şəbəkələri. 
13.İşçi və qəza işıqlanma şəbəkələri. 
14.1000V-a qədər gərginlikdə qısaqapanma cərəyanlarının hesablanmasının xüsusiyyətləri. 
15.Sistemin gücünə gətirilmiş müqavimət. 
16.Neytralı toplanmış şəbəkələrdə birfazalı qısaqapanmalar. 
17.1000V-a qədər gərginlikli şəbəkələrdə qısaqapanma cərəyanlarının hesabı. 
18.Elektrik təchizat sisteminin yüksək gərginlikli elementlərinin müqavimətləri. 
19.Şəbəkələrin və qurğuların mühafizəsi. 
20.Əriyən qoruyucular. 
21.Avtomatik açarlar. 
22.Gərginliyi 1000V-a qədər olan sex şəbəkələrinin kondensatorlar batareyasının gücünün 
paylanması. 
23.Elektrik şəbəkələrinin vəzifəsi və konstruktiv hazırlanması. 
24.Kabellərin çəkilməsi sistemləri. 
25.Elektrik təchizat sxeminin qurulmasının ümumi prinsipləri. 
26.Gərginliyi 1000V-dan yüksək olan şəbəkələrdə kondensatorlar batareyasının gücünün 
təyin olunması. 
27.Elektrik qəbuledicilərinin 1000V-dan yuxarı gərginliyə qoşulma sxemləri. 
28.Transformatorların qızması və soyuması. 
29.Yüksək gərginlikli aparatlar. 
30.Elektrik təchizat sisteminin iş rejiminin hesablanması. 
31.Ayırıcılar haqqında məlumat.
32.Qısaqapayıcılar.Ümumi məlumatlar. 
33. Sex yarımstansiyalarının xarakteristikaları. 
34.Sənaye müəssisələrində yüksək gərginlikli paylayıcı quruluşlar. 
35.Torpaqlayıcı qurğuların konstruktiv yerinə yetirilməsi. 
36.Sexdaxili elektrik şəbəkələrinin konstruktiv icrası. 

37.Elektrik şəbəkələrinin gərginlik itkisinə görə seçilməsi. 
38.Elektrik şəbəkələrinin iqtisadi cərəyan sıxlığına görə seçilməsi. 
39.Kabel xətlərində zədələnmə yerlərinin təyin olunmaslnın üsulları və texniki vasitələri. 
40.Elektrik təchizatının etibarlığı. 
41.İşlədicilərin kateqoriyaları. 
42.Elektrik təchizatının pozulmasının ehtimal vaxtının təyini. 
43.Elektrik təchizat sisteminin elementlərinin xarabolmadan işləmə ehtimalının paylanması. 
44.Elektrik təchizatının pozulması. 
45.Elektrik təchizatında planlı açıqlamalar. 
46.Ehtiyat qidalanma aqreqatları. 
47.Akumulyator batareyaları. 
48.Akustik metod. 
49.İnduktiv metod. 
50.Sənaye müəssisələrində yüksək və alçaq gərginlikli paylayıcı quruluşlar. 
51.Dizel aqreqatı. 
52.Elektrik təchizatı haqqında anlayış. 
53.Paylayıcı şəbəkə üçün səmərəli gərginliyin seçilməsi. 
54.Güc transformatorları. 
55.Birfazalı işlədicilərin hesabi yükləri. 
56.Elektrik sistemlərində gərginliyin meyli və rəqsi 
57.1000V-a qədər gərginliklərdə reaktiv gücün kompensasiyası. 
58.Məhsul vahidinə düşən xüsusi elektrik enerji sərfiyyatı metodu. 
59.İstehsal sahəsi vahidinə düşən xüsusi yük metodu. 
60.Elektrik təchizatı sisteminin müxtəlif pillələrində elektrik yüklərinin təyin olunması. 
61.Daxili elektrik təchizatı sisteminin layihələndirilməsi.Ümumi prinsiplər. 
62.Elektrik təchizat sistemləri və onun elementləri haqqında ümumi məlumatlar. 
63.Elektrik şəbəkələrinin gərginlikləri və neytralının rejimləri. 
64.Kontaktorlar və işəburaxıcılar. 
65.Qeyri-ənənəvi elektrik stansiyaları. 
66.Elektrik stansiyalarının struktur sxemləri və transformatorlarının seçilməsi. 
67.Elektrik yarımstansiyalarının struktur sxemləri və transformatorlarının seçilməsi. 
68.Dəyişməz gərginlikli şinlərdən qidalanan dövrədə üçfazalı qısaqapanma prosesi. 
69.Gərginliyi 1kV-a qədər olan elektrik qurğularında qısaqapanma cərəyanlarının 
hesablanma xüsusiyyətləri. 
70.Cərəyankeçirici hissələr. 
71.Cərəyanməhdudlaşdırıcı reaktorlar. 
72.Elektrik təchizat sistemi elementlərində güc və enerji itkiləri. 
73.Elektrik təchizat sistemi elementlərində gərginlik itkiləri. 
74.Elektrik təchizat sistemlərində texniki-iqtisadi hesablamalar. 
75.İllik elektrik enerji itkisinin dəyəri. 
76.Yük qrafiklərini xarakterizə edən əmsallar. 
77.Sex şəbəkələrinin naqil, kabel və şinlərinin en kəsiyinin qızmaya görə seçilməsi. 

78.İşıqlanma şəbəkələrinin hesablanmaısı. 
79.Trolley xətlərinin seçilməsi və hesablanması 
80.Trolley xətlərinin gərginlik itkisinə görə hesablanması. 
81.Cərəyannaqillərin elektriki hesablanması. 
82.Elektrik yüklərinin kartoqramı. 
83.Qeyri-xətti yüklərin hasil etdiyi cərəyanların harmonikalarının təyini. 
84.Elektrik stansiya və yarımstansiyalarının xüsusi sərfiyyatının birləşmə sxemləri. 
85.Kompensasiya qurğusunun tipi və gücünün dəyişməsi. 
86.Yarımstansiyaların xüsusi sərfiyyat işlədicilərinin tərkibi. 
87.Qısaqapanma cərəyanlarının hesablanması. 
88.Uzunmüddətli iş rejiminin hesablanma şəraiti. 
89.Bir sıra sənaye müəssisələrinin yük qrafikləri. 
90.Sorğu əmsalı metodu. 
91.Orta gücə və forma əmsalına görə hesablanma metodu.
92.Elektrik yarımstansiyalarının elektrik birləşmə sxemləri. 
93.Qeyri-avtomatik açarlar. 
94.Nizamlanmış dioqramlar metodu. 
95.Elektrik yüklərinin hesablanmasının köməkçi metodları. 
96.Zavoddaxili şəbəkələrdə elektrik enerjisinin nəql olunması. 
97.Müəssisələrin elektrik təchizat sxemləri. 
98.Elektrik təchizat sistemlərində reaktiv gücün kompensasiyası . 
99.Reaktiv gücün kompensasiyası üsulu və vasitələri. 
100.Qeyri-xətti yüklü şəbəkələrdə reaktiv gücün kompensasiyası. 
İstifadə edilən ədəbiyyat: 
1. N.Eterney “Elektrik stansiyaları və avadanlıqları” 
2. K. Quluzadə “Elektrik avadanlıqları” 
C.Əlibəyov “Elektrik şəbəkələrinin elektriki hesablanması”