|
B isaboyev, Z. Sh. Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazir/igi tomonidan 5541100 «Oziq-ovqat texnologiyasi»
|
| bet | 80/231 | | Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 1,23 Mb. | | #155970 |
Bog'liq Sapayeva, Z. J. G\'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari-fayllar.orgtriasilglitserin (triglitserid)
1,2-diasilglitserin (1,2-diglitserid)
138
Н2С-ОН
HC-O-C-R,
I II
О
H2C-OH
2-monoasilglitserin (2-monoglitserid)
bunda: R, R(, R?-uglevodorod radikallari.
Murakkab lipidlar tarkibiga uglerod, kislorod va vodorod atomlaridan tashqari fosfor va azot atomlari ham kiradi. Murakkab lipidlarning eng muhim komponentlaridan biri-bu fosfolipidlardir. Ularning molekulasi spirtlar (asosan, glitserin), yuqori molekular yog‘ kislotalari, ortofosfor kislotasi (H3P04), azotli asoslar (ko'pincha xolin-[NO-CH2-CH2-N+(C H3)3]OH va etanolamin-(HO-CH2-CH2NH2) kabilar), aminokislotalar va boshqa ba’zi birikmalar qoldiqlaridan tuzilgan bo‘ladi.
§. YOG* VA MOYLARNING OZIQAVIYLIK QIYMATI
Yog‘ va moylar oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy komponentlaridan biri bo‘lib, odam organizmi uchun zarur bo‘lgan moddalar va energiya manbayidir. Energetik qiymati (kaloriyaliligi) bo'yicha yog'lar odamning oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojining 30-35% ini, ya’ni bir kunda o'rtacha 100-108 g ni tashkil etadi, shu jumladan, bevosita yog‘- moy mahsulotlari sifatida 50-52 g iste’mol qilinishi kerak.
Uzoq muddat davomida yog‘larni iste’mol qilmaslik, kam iste’mol qilish yoki tarkibida zaruriy biologik faol komponentlari kam boigan yog‘larni iste’mol qilish organizmning salbiy fiziologik o‘zgarishlariga olib keladi: markaziy nerv sistemasi faoliyati buzilishi, immunitet pasayishi, umr qisqarishi mumkin. Ammo yog'larni ortiqcha iste’mol qilish ham yaramaydi, bu semirishga va yurak-tomir kasalliklariga yo'liqishga olib kelishi mumkin.
Oziqalanishda lipidlarning faqat miqdorigina emas, balki kimyoviy tarkibi ham, xususan, vitaminlar (A, D, E, K), stearinlar, fosfatidlar kabi fiziologik faol moddalar hamda o‘ta to‘yinmagan (linol C,8, linolen C,8, arxidon C20) yog‘ kislotalari ham katta ahamiyatga ega. Linol va linolen kislotalarini odam organizmi sintez qila olmaydi. Arxidon kislotasi esa linol kislotasidan sintezlanadi. Shuning uchun bu kislotalarni almashib
139
bo‘lmaydigan yoki essensial yog‘ kislotalari (F kislotalar) deb ham atashadi.
Hozirgi paytda essensial yog‘ kislotalarining organizm rivoj- lanishi va normal faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur ekanligi isbotlangan. Aniqlanishicha essensial yog‘ kislotalari qoldiqlaridan tashkil topgan glitseridlar organizmdagi stearinlar almashinuvida faol ishtirok etishadi. Organizmda bu kislotalar yetishmaganda xolesterin to‘yinmagan yog‘ kislotalari bilan moddalar almashinuvi jarayonida juda qiyin oksidlanadigan murakkab efirlar hosil qiladi. Xolesterinning bunday efirlari kimyoviy jihatdan juda turg'unligi sababli ular qonda, arteriya devorlarida to'planib qolishi xavfi tug'iladi.
To‘yinmagan yog‘ kislotalari odam organizmidagi hujayralar membranasining tuzilishida, prostaglandinlar (hujayralardagi modda almashinuvini, qon bosimini va trombositlar agregatsiyasini boshqaruvchi murakkab organik birikmalar) sintezida, organizmdagi ortiqcha xolesterinni chiqarib tashlashda ishtirok etadi. Lekin, shuni ta’kidlab o‘tish kcrakki, bu funksiyalarning barchasini to‘yinmagan yog‘ kislotalari faqatgina sis-izomer holatidagina bajara oladi. Ular yetishmaganda organizm o‘sishdan to‘xtaydi va og‘ir kasalliklarga duchor bo‘ladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
B isaboyev, Z. Sh. Sapayeva, Z. J. G'Ulomova oziq-ovqat texnologiyasi asoslari o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazir/igi tomonidan 5541100 «Oziq-ovqat texnologiyasi»
|
