O’zbekistonda
aholi
salomatligini
saqlash
va
yanada
mustahkamlash davlatning muhim tibbiy – ijtimoiy vazifalaridan biri
hisoblanadi.
Ushbu
masala
O’zbekiston
Respublikasining
konstitutsiyasi va davlatning boshqa qonunchilik hujjatlarida o‘z aksini
topgan. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida aholi
salomatligini saqlash, sog‘liqni saqlashni rivojlantirish, inson huquqlarini
himoya qilish, tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha alohida moddalar o‘rin
olgan. Jumladan, "Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari va
burchlari" nomli ikkinchi bo‘limning 18-moddasida O’zbekiston
Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega
bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi
va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida tengdirlar, deb belgilab
qo‘yilgan. Konstitutsiyaning 39-moddasida esa
“Har kim qariganda,
mehnat layoqatini yo‘qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum
bo‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’minot
olish huquqiga ega” ekanliklari, 40-moddada “Har bir inson malakali
tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega”ligi, 65-moddada
– “
Onalik
va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi”, deb belgilab qo‘yilgan.
Aholi salomatligini saqlashning barcha qirralari 1996 yil 29 avgustda
qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolar sog‘lig‘ini
saqlash to‘g‘risida”gi qonunida to‘lig‘icha o‘z aksini topgan.
24
Ushbu
qonunni
yaratilishida
jahonning
rivojlangan
mamlakatlaridagi sog‘liqni saqlashga doir qonunlar, ulardagi sog‘liqni
saqlash tizimini rivojlanishi, aholiga ko‘rsatilaetgan tibbiy yordamning
yunalishini e’tiborga olingan, Birlashgan millatlar tashkilotining «Inson
huquqlari deklaratsiyasi», Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining
fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi halqaro shartnomalari va qonun
hujjatlariga amal qilingan holda tuzilgan.
Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi qonun katta siyosiy,
ijtimoiy, huquqiy ahamiyatga ega bo‘lgan yuridik hujjat hisoblanadi. U
O’zbekistonda xozirgi davrdagi sog‘liqni saqlash holatini aks ettirgan
holda, kelgusida fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash, sog‘liqni saqlash tizimini
rivojlantirish, isloh qilishning me’yoriy huquqiy asosi bo‘lib xizmat
qiladi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarini
«Fuqarolar
sog‘lig‘ini
saqlash
to‘g‘risida»gi
Qonunga
muvofiqlashtirishlari, respublika vazirliklari va idoralari mazkur Qonunga
zid bo‘lgan o‘z normativ hujjatlarini qayta ko‘rib chiqishlari va bekor
qilishlari lozim.
Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining asosiy
vazifalari quyidagilardan iborat:
-fuqarolarning sog‘lig‘ini saqlashga doir huquqlarini davlat tomonidan
kafolatlanishini ta’minlash;
-fuqarolarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirish;
-davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat
birlashmalarining fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash sohasidagi faoliyatini
huquqiy jihatdan tartibga solish.
O’zbekiston Respublikasi «Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash
to‘g‘risida»gi qonun VI-bob, 47-ta moddadan iborat. Fuqarolar
sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risidagi qonunda davlat organlari
vazirlik, mahalliy davlat hokimiyati organlarining fuqarolar
sog‘lig‘ini saqlash sohasidagi vakolatlari, ularning vazifalari 4-5-6-
moddalarda mukammal yoritilgan.
Ushbu qonunda O’zbekiston Respublikasida sog‘liqni saqlash
tizimini isloh qilishga, qayta qurishga alohida ahamiyat berilgan (7-8-10
moddalar).
Qonunning
7-moddasida
O’zbekiston Respublikasida
sog‘liqni saqlashning davlat, xususiy va boshqa tizimlaridan iborat
yagona sog‘liqni saqlash tizimi amal qiladi deb yoziladi.
Shu munosabat bilan qonuning 11 -moddasida davlat sog‘liqni
saqlash tizimiga kiruvchi tibbiyot muassasalari, xususiy sog‘liqni
saqlash muassasalari, hamda sog‘liqni saqlash korxonalari,
25
muassasalari va tashkilotlariga, shuningdek, tabobat hamda
farmatsevtika bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarga litsenziyalar
berish tartibi va shartlari aloxida qayd etilgan.
Qonunda fuqarolarning sog‘lig‘ini huquqiy jihatdan muhofaza
qilishga keng o‘rin berilgan (13-28 moddalar). Davlat yoshi, jinsi, irqi,
millati, tili, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va
ijtimoiy mavqeyidan ka’tiy nazar fuqarolarning sog‘lig‘i saqlanishini
ta’minlaydi.
Qonunda oila sog‘lig‘ini saqlashga, tibbiy-ijtimoiy yordam
olishga voyaga etmaganlarning, pensiya yoshidagi fuqarolarning,
nogironlarning,
favqulodda
vaziyatlar
tufayli jabr ko‘rgan
fuqarolarning, bemorlarning huquqlari alohida moddalarda keng
yoritilgan.
Fuqarolarga tibbiy - ijtimoiy yordam ko‘rsatish alohida bobni
tashkil etib, u birlamchi tibbiy sanitariya-yordami (29-modda)
shoshilinch va tez tibbiy yordam (30-modda) ixtisoslashgan tibbiy yordam
(31-modda)dan tashkil topganligi alohida ta’kidlangan. Ijtimoiy
ahamiyatga molik kasalliklarga chalingan fuqarolarga tibbiy-ijtimoiy
yordam ko‘rsatish (32-modda), atrofdagilar uchun xavfli bo‘lgan
kasalliklarga chalingan fuqarolarga tibbiy-ijtiimoiy yordam ko‘rsatish
(33-modda) kabi va boshqa moddalarni o‘z ichiga oladi. Fuqarolar kasal
bo‘lib qolganda, mehnat layoqatini yuqotgan va boshqa xollarda
profilaktik, tashxis qo‘yish-davolash, kuch-quvvatini tiklash, sanitariya-
kurort, protez ortopediya yordami va boshqa xil yordamni, shuningdek,
bemorlarni, mehnatga layoqatsiz davrida va nogironlarni boqish-
parvarishlash yuzasidan ijtimoiy chora-tadbirlarni, shu jumladan,
vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqasi to‘lashni o‘z ichiga oladigan
tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqiga ega.
Qonunning IV - bobi tibbiy ekspertizaga bag‘ishlangan bo‘lib,
uning 36-moddasida fuqarolarning kasallik, shikastlanganlik, homiladorlik,
tuqqanlik, oilaning betob a’zosini parvarishlanganlik, protez
qo‘ydirganlik, sanatoriya - kurortda davolanganlik munosabati bilan va
boshqa hollardagi mehnatga vaqtincha layokatsizligini ekspertizalash
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda o‘tkaziladi deb yozib
qo‘yilgan. Tibbiy ekspertiza mehnatga vaqtincha layoqatsizlikni
ekspertizalash bilan bir qatorda nogironlarning sababi va guruhini, harbiy
- tibbiy ekpertiza, sud tibbiyoti va sud psixiatriya ekpertizalarini
o‘tkazishni o‘z ichiga oladi va ularni o‘tkazish qonun qoidalarini,
yo‘l-yo‘riqlarini belgilaydi.
26
Qonunning V - bobida tibbiyot va farmatsevtika xodimlarning
huquqlari, xususiy tibbiyot amaliyoti bilan shug‘ullanish huquqi, tibbiyot
va farmatsevtika xodimlari uyushmalarini tuzish va ularning faoliyatiga
bag‘ishlangan bo‘lib, O’zbekiston Respublikasida tibbiyot va
farmatsevtika faoliyati bilan shug‘ullanish huquqiga oliy yoki O’rta
maxsus tibbiyot o‘quv yurtini tamomlaganlik to‘g‘risida diplom olgan
shaxslar, ro‘yxati O’zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash
vazirligi tomonidan belgilanadigan muayyan tibbiyot va farmatsevtika
faoliyati turlari bilan shug‘ullanish huquqiga ega. Demak, oliy yoki O’rta
maxsus tibbiy ma’lumot to‘g‘risida diplom va tanlangan faoliyat turi
bilan shug‘ullanish uchun litsenziya olgan shaxslar xususiy tibbiyot
amaliyoti shu jumladan, tabiblik (halq tabobati) bilan shug‘ullanish
huquqiga ega.
Tibbiy yordam ko‘rsatish sifatini professional tibbiyot
uyushmalari va mahalliy davlat hokimiyatlari organlari, shuningdek,
ruxsatnoma (litsenziya) bergan organ nazorat qilib boradi. G‘ayri qonuniy
ravishda tibbiyot va farmatsevtika faoliyati bilan shug‘ullanuvchi
shaxslar qonunga muvofiq javobgar bo‘ladilar.
Yakunlovchi VI - bobda vrachlik etikasi va deontologiyasiga
oid moddalar kiritilgan. Jumladan qonunning 44-moddasida «O’zbekiston
Respublikasi shifokorining qasamyodi», 45-moddada esa shifokor siri, 46-
moddada fuqarolarning sog‘lig‘iga etkazilgan zararni qoplash, 47-
moddada esa sog‘liqni saqlash sohasida fuqarolar huquq va erkinliklarini
kamsituvchi davlat organlari hamda mansabdor shaxslarning hatti-
xarakatlari ustidan fuqarolarning shikoyat qilish huquqlari bo‘yicha tartib
qoidalar berilgan.
Shunday qilib, O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolar
sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida»gi qonuni - aholi salomatligini saqlashga
qaratilgan chora-tadbirlarni muntazam ravishda takomillashtirib borish va
ularni muvoffaqqiyatli hal qilishning huquqiy bazasini yaratdi.
| 