Baholash usullari

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–46_Issue-3_February_2024 
103 
odatdan tashqari xarajatlar moddalaridir.
U yoki bu xarajat moddasining favqulodda zararlar moddasi sifatida aks ettirilishi 
uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak: 
- korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga mos emaslik; 
- bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak; 
- boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog‘liq emasligi. 
sof foyda. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun soliq to‘langungacha bo‘lgan 
foydadan to‘lanadigan soliqlar summasini ayirish lozim. Bunda quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 

sof foyda. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun soliq to‘langungacha bo‘lgan 
foydadan to‘lanadigan soliqlar summasini ayirish lozim. Bunda quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
SF = STF 
–
 ST
 
Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda qo’llaniladigan foyda turlari:
Mutlaq ko‘rsatkichlar iqtisodiy samaradorlikka to’liq baho berish imkonini 
bermaydi. Masalan, ikkita korxonada yil yakuni bo’yicha erishilgan moliyaviy natija 
bir xil, ya’ni 400,0 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, bu ushbu korxonalarda iqtisodiy 
samaradorlik darajasi bir xil ekanligini anglatmaydi. 
Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda mutlaq ko‘rsatkichlar bilan bir qatorda 
nisbiy ko‘rsatkichlardan ham foydalaniladi. Ulardan biri rentabellik darajasidir. 
Rentabellik darajasi korxonalar faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga baho 
berishda qo‘llaniladigan asosiy mezon ko‘rsatkich hisoblanadi. 
Rentabellik darajasi qilingan xarajatlarning samaradorligini tavsiflaydi, ya’ni 
qilingan har bir birlik xarajat evaziga qancha sof foyda olinganligini ko‘rsatadi. 
Rentabellik darajasini aniqlash uchun sof foydani to’liq tannarxga kiritiladigan 
xarajatlarga taqsimlab, natija 100 ga ko‘paytiriladi. Bunda quyidagi tenglikdan 
foydalaniladi: 
Bu ko‘rsatkich yordamida korxona, tarmoq miqyosida yoki alohida mahsulotlar 
turlari bo‘yicha xarajatlarning iqtisodiy samaradorlik darajasi aniqlanadi. Bu 
ko‘rsatkichlar darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, bu iqtisodiy samaradorlik darajasi ham 
shunchalik yuqori ekanligidan dalolat beradi. Masalan, rentabellik darajasi 20 foiz 
bo‘lsa, bu qilingan har 1000 so‘m xarajat evaziga korxonada 200 so‘mdan sof foyda 
olinganligini anglatadi. 
Korxona faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga baho berishda rentabellik 
me’yori ko‘rsatkichidan ham foydalaniladi. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun sof 
foyda summasi xo‘jalikda foydalanilayotgan barcha ishlab chiqarish fondlari umumiy 
qiymatiga taqsimlanadi va natija 100 ga ko‘paytiriladi. Bunda quyidagi tenglikdan 
foydalaniladi: 
Korxona faoliyati samaradorligiga baho berishda xususiy va umumiy 

Download 467,46 Kb.