JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/
Volume–46_Issue-3_February_2024
103
odatdan tashqari xarajatlar moddalaridir.
U yoki bu xarajat moddasining favqulodda zararlar moddasi sifatida aks ettirilishi
uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:
- korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga mos emaslik;
- bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;
- boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog‘liq emasligi.
sof foyda. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun soliq to‘langungacha bo‘lgan
foydadan to‘lanadigan soliqlar summasini ayirish lozim. Bunda quyidagi formuladan
foydalaniladi:
sof foyda. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun soliq to‘langungacha bo‘lgan
foydadan to‘lanadigan soliqlar summasini ayirish lozim. Bunda quyidagi formuladan
foydalaniladi:
SF = STF
–
ST
Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda qo’llaniladigan foyda turlari:
Mutlaq ko‘rsatkichlar iqtisodiy samaradorlikka to’liq baho berish imkonini
bermaydi. Masalan, ikkita korxonada yil yakuni bo’yicha erishilgan moliyaviy natija
bir xil, ya’ni 400,0 mln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, bu ushbu korxonalarda iqtisodiy
samaradorlik darajasi bir xil ekanligini anglatmaydi.
Iqtisodiy samaradorlikka baho berishda mutlaq ko‘rsatkichlar
bilan bir qatorda
nisbiy ko‘rsatkichlardan ham foydalaniladi. Ulardan biri rentabellik darajasidir.
Rentabellik darajasi korxonalar faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga baho
berishda qo‘llaniladigan asosiy mezon ko‘rsatkich hisoblanadi.
Rentabellik darajasi qilingan xarajatlarning
samaradorligini tavsiflaydi, ya’ni
qilingan har bir birlik xarajat evaziga qancha sof foyda olinganligini ko‘rsatadi.
Rentabellik darajasini aniqlash uchun sof foydani to’liq tannarxga kiritiladigan
xarajatlarga
taqsimlab, natija 100 ga ko‘paytiriladi.
Bunda quyidagi tenglikdan
foydalaniladi:
Bu ko‘rsatkich yordamida korxona, tarmoq miqyosida yoki alohida mahsulotlar
turlari bo‘yicha xarajatlarning iqtisodiy samaradorlik darajasi aniqlanadi. Bu
ko‘rsatkichlar darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, bu iqtisodiy samaradorlik darajasi ham
shunchalik yuqori ekanligidan dalolat beradi. Masalan, rentabellik darajasi 20 foiz
bo‘lsa, bu qilingan har 1000 so‘m xarajat evaziga korxonada 200 so‘mdan sof foyda
olinganligini anglatadi.
Korxona faoliyatining iqtisodiy samaradorligiga
baho berishda rentabellik
me’yori ko‘rsatkichidan ham foydalaniladi. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun sof
foyda summasi xo‘jalikda foydalanilayotgan barcha ishlab chiqarish fondlari umumiy
qiymatiga taqsimlanadi va natija 100 ga ko‘paytiriladi. Bunda quyidagi tenglikdan
foydalaniladi:
Korxona faoliyati samaradorligiga baho berishda xususiy va umumiy
