18
yoshda 22 sm ga boradi. Qariganda akkomodatsiya chegaralari yanada torayadi
(qarilikdagi uzoqdan ko’rarlik). Ko’pincha yoshlik chog’idayoq akkomodatsiya
chegaralari normal bo’lmagan kishilar bo’ladi: yaqindan ko’rar ko’z, bu ko’z uchun
uzoqdagi nuqta chekli
masofada yotadi, ba’zan bu masofa uncha katta bo’lmaydi;
uzoqdan ko’rar ko’z bu ko’z uchun yaqindagi nuqtagacha bo’lgan masofa ortib
ketgan bo’ladi. Bu nuqsonlar sochuvchi yoki yig’uvchi qo’shimcha linzalar
ko’zoynak taqish )vositasida tuzatish mumkin.
2-rasm.
Yuqoridagi shtrixlab qo’yilgan joylar ko’z o’z akkomodatsiyasi chegaralarida
aniq ko’ra
oladigan sohalar, ya’ni yaqindagi A
p
nuqta bilan uzoqdagi A
r
nuqta
orasidagi sohalar qanday joylashganini ko’rsatadi. Normal ko’z A
p
= 10
-22
sm dan
cheksizlikkacha bo’lgan sohada akkomodatsiyalana oladi. Yaqindan ko’rar ko’zning
akkomodatsiyalanish sohasi yaqinlashgan va uzoqni ko’rish chegarasi cheklangan.
Uzoqdan ko’rar ko’zning akkomodatsiyalanish sohasi boshi surilgan bo’lib,
uzoqdagi nuqtasi manfiy masofada yotadi. Bu esa uzoqdan ko’rar ko’z mavhum
nuqtalarni ko’ra
olishini, ya’ni parallel dastalarnigina emas, balki yig’iladigan
dastalarni ham to’r pardaga tushira olishini bildiradi. Shunday qilib yaqindan ko’rar
ko’zning optik kuchi normal ko’znikidan ortiq, uzoqdan ko’rar ko’zning optik kuchi
esa normal ko’znikidan kichik. Sog’lom ko’zni umuman aylanish sirtlarining
markazlashtirilgan sistemasi deb hisoblash mumkin. Anig’ini aytganda, bu uncha
kamol topgan sistema emas chunki ko’zda sferik abertasiya ham og’ma dastalarning
astigmatizmi ham anchagina xromatik aberatsiya ham bor. Biroq ko’zning o’ziga
xos bir qator xususiyatlari tufayli bu nuqsonlarning hammasi kam seziladi. Masalan,
sferik aberatsiya uncha sezilarli emas, chunki sochilish dog’larida
yoritilganlik
notekis taqsimlangan, dog’ning ko’rish tuyg’usi uchun eng muhim bo’lgan eng
19
yorug’ qismi juda kichikdir; sochilish doirasining yon qismlari sezilarli bo’lib
qoladigan kuchli yoritishda qorachiq ko’p kamayib, ishni yaxshilaydi. Og’ma
dastalarning astigmatizmi deyarli sezilmaydi, chunki to’r pardaning yaxshi sezish
qobilyati markazidan chetlariga
tomon tez pasayib ketadi; shuning uchun qayd
qilinadigan har bir nuqtaning tasviri beixtiyor ravishda ko’z o’qiga keltiriladi; ko’z
o’qi to’r pardaning eng foydali qismidan o’tadi. Bu juda kichik ishchi qismining
ko’rish maydoni yetarli emasligi o’rnini ko’zning harakatchanligi to’la-to’kis
bosadi. Xromatik aberatsiya deyarli sezilmaydi, chunki ko’z spektrining juda tor
qisminigina yaxshi sezadi. Ko’rsatib o’tilgan faktorlarning hammasi qo’shilganda
normal ko’z buyumlarning tashqi ko’rinishi to’g’risida juda yaxshi fikr
yuritishga
imkon beradi. Biroq ayrim elemntlardan iborat to’r parda tuzilishining xarakteri
tufayli, buyumning ikki nuqtasi yaqin bo’lib, ikkovi to’r pardaning bitta elementida
(kolbachasida) tasvirlansa, u holda ko’z bu ikki nuqtani bitta deb his etadi. Shunday
qilib, buyumning tasviri to’r parda tuzilishi bilan aniqlanadigan chegara ichida
yotadigan qismi nuqta (fiziologik nuqta ) deb his etiladi va bu qism ichida boshqa
hech narsani tanib bo’lmaydi.
Bunday qismning kattaligi, albatta, buyumdan
ko’zgacha bo’lgan masofaga bog’liq bo’lib, tasvirning o’lchami tegishlicha
bo’lishini ta’minlaydigan qarash burchagi orqali aniqlanishi mumkin.
