24
optik sistema bo’lib buyumning tasvirini ko’z soqqasining yorug’likka sezgir
bo’lgan to’rsimon pardasida hosil qiladi. Ko’z tashqi tomondan uchta parda bilan
o’ralgan. Tashqi parda sclera yoki oqsil parda deyiladi. Bu zich parda ko’zni tashqi
tasirlardan saqlaydi. Oqsil pardaga sertomirli parda va o’lchamlari 0,001 sm dan
kichik bo’lgan juda kichik yorug’lik sezgir elementlardan tuzilgan to’rsimon parda
yoki to’r parda kelib tutashgan. Bu elementlar ko’zni bosh miya bilan bog’lovchi
ko’rish nervi tolalarining uchlaridir. Ko’zga tushadigan nurlar shox parda sirtida eng
ko’p sinadi. Gavhar ham nurni qo’shimcha ravishda ozroq sindiradi. Biz ko’z bilan
ko’rayotgan buyumning tasviri to’r
pardada joylashadi; u haqiqiy, kichiklashgan va
teskari tasvir bo’ladi. Biz miyamizning korrektlash tasiri ostida buyumning
joylashishi to’g’risida to’g’ri taassurot olamiz.
Buyumning ko’zdan uzoqligi o’zgarishiga qaramay, uning to’r pardadagi
tasviri aniqligicha qolaveradi. Buning sababi shuki, ko’z gavhari o’z egriligini va
shu bilan birga, o’z optik kuchini o’zgartira oladi. Ko’zimizga ancha yaqin turgan
buyumga qaraganimizda ko’z muskullarini gavharning
qavariqligini oshiradi va
gavhar o’zidan o’tayotgan nurlarni kuchliroq sindiradi. Uzoqda turgan buyumlarga
qaralganda esa gavhar yassiroq bo’lib qoladi hamda uning sindirish qobilyati
kuchsizlanadi. Demak, ko’z gavharining fokus masofasi o’zgarib turadi. Ko’z
gavharining fokus masofasini kuzatilayotgan buyumgacha bo’lgan masofaga
moslash qobilyati akkomodatsiya deyiladi. Lekin ko’z akkomodatsiyasini malum bir
chegarasi bo’ladi: biz juda yaqin turgan buyumlarni aniq ko’ra olmaymiz, chunki
ko’zning to’r pardasida bu buyumlarning aniq tasviri hosil bo’lmaydi. Ko’rish
burchagi qancha katta bo’lsa, buyumning tasviri ham shuncha ravshan ko’rinadi.
Buyumni ko’rish uchun eng qulay masofa eng yaxshi ko’rish masofasi deb, ko’zdan
shu masofada turadigan nuqta esa akkomodatsiyaning eng yaqin nuqtasi deb ataladi.
Normal ko’z akkomodatsiyasining eng uzoq nuqtasi cheksiz uzoqlashgan nuqtadir.
Bu nuqta ko’zning zo’riqmagan holatiga muvofiq keladi.
