|
Bajardi: muxamov. Sh. Tekshirdi: rustamova m
|
| bet | 8/11 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 440,6 Kb. | | #247665 |
Bog'liq 4-mustaqil ishAnalog o‘lchash o‘zgartkichi - bu bitta analog miqdorni (analog o‘lchash signali) boshqa analog miqdorga (o‘lchash signali) o‘zgartiradigan o‘lchash o‘zgartkichi.
Analog-raqamli o‘lchash o‘zgarkichi - bu analog o‘lchash signalini raqamli kodga aylantirish uchun mo‘ljallangan o‘lchash o‘zgartkichi.
Raqamli-analog o‘lchash o‘zgartkichi raqamli kodni analog qiymatga aylantirish uchun mo‘ljallangan o‘lchash o‘zgartkichi.
Sensor atamasi birlamchi o‘lchash o‘zgartkichlarini tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin. Sensor tizimli ravishda alohida birlamchi o‘lchash o‘zgartkichidir. Ionlashtiruvchi nurlanish o‘lchashlari sohasida datchik detektor deb ataladi. Ba’zi hollarda rus tilidagi adabiyotlarda ingliz tilidagi datchik (ingliz datchikidan) atamasi qo‘llaniladi.
Elektr va elektr bo‘lmagan miqdorlarni o‘lchash usullari va vositalarini ajratish odatiy holdir. Biroq, elektr bo‘lmagan miqdorlarning aksariyati elektr bo‘lmagan miqdorni elektr signaliga aylantirish orqali elektr usullari bilan o‘lchanadi, chunki elektr sohasidagi signallarni qayta ishlash, uzatish va ko‘rsatish nisbatan sodda.
O’lchash tizimlarida fizik miqdorni idrok yetish va uning elektr signaliga aylanishi birlamchi o‘lchash o‘zgarkichlari yoki o‘lchash datchiklari tomonidan amalga oshiriladi. Datchiklar o‘lchangan fizik miqdorni keyingi ishlov berish va o‘zgartirish uchun mos bo‘lgan boshqa miqdorga aylantiradigan sezgir elementni o‘z ichiga oladi.
Datchik (sensor) tushunchasi
Datchik fizik hodisani o‘lchanadigan analog kuchlanishga (yoki raqamli signalga) aylantirib beradigan, o‘qiydigan shaklga aylantrib beradigan yoki o‘qish va keyingi ishlov berish uchun uzatadigan vosita.
O’lchash o‘zgartkichlari
Datchik-bu atrof-muhitdagi o‘zgarishlarni aniqlaydigan va ular haqidagi signallarni boshqa tizimning chiqish kanallariga uzatuvchi qurilma.
“Datchiklar" ma’lumotni uzatish, keyingi o‘zgartirish, qayta ishlash va (yoki) saqlash uchun qulay bo‘lgan, ammo kuzatuvchi tomonidan to‘g‘ridan- to‘g‘ri idrok yetish uchun qulay bo‘lmagan shaklda o‘lchash signalini yaratish uchun " mo‘ljallangan.
Xorijiy adabiyotlarda "datchik" atamasi tez-tez ishlatiladi. Tanlangan mezonlarga qarab, turli xil datchiklarni tasniflash tizimlari mavjud.
Datchiklar harakat tamoyiliga ko‘ra fizik (masalan, akustik, magnit, optik, elektr va boshqala turlari mavjud.). Agar datchikga tashqi yenergiya manbai kerak bo‘lsa va o‘lchangan fizik miqdor ta’sirida elektr qarshiligi, sig‘im, o‘tkazuvchanlik, induktivlik va boshqalar kabi parametrlarni o‘zgartirishga, bunday datchiklar parametrik yoki passiv turiga tegishli bo‘ladi. Agar jatchik tashqi yenergiya manbasini talab qilmasa va chiqish qiymatlari elektr (oqim, kuchlanish, zaryad va boshqalar) bo‘lsa., datchik generatorli yoki faol deb tasniflanadi.
Datchiklar, shuningdek, o‘lchangan elektr va elektr bo‘lmagan fizik miqdorlar turiga qarab tasniflanadi. Ikkinchisiga bosim, oqim va moddalar tarkibi, harorat, o‘lcham va siljish, namlik, radiatsiya parametrlari va boshqalar uchun datchiklar kiradi. Sensorlar bitta funksiyali yoki ko‘p funksiyali, analog yoki raqamli, simli yoki simsiz va boshqalar bo‘lishi mumkin.
Datchikning o‘lchash ob’ekti bilan o‘zaro ta’siri va unda umumiy shaklda tasvirlangan o‘lchangan qiymatni o‘zgartirish jarayonlari har qanday datchikning umumlashtirilgan blok sxemasini quyidagi shaklda rasmiylashtirishga imkon beradi:
Datchikning blok sxemasi
1-kirish ta’sirini idrok yetish va datchikni bir vaqtda himoya qilish bug‘uni; 2 – kirish ta’sirini datchik elementiga uzatish va datchik elementini bir vaqtda
himoya qilish bug‘uni; 3-datchik elementi-o‘lchangan qiymat o‘gartkichi (oldingi bug‘unlar orqali o‘zgartirilgan) datchikning elektr yoki elektromagnit parametriga; 4-moslashtirish qurilmasi (o‘lchash zanjiri), datchikning bir qismi; X (τ) - o‘lchangan qiymat (τ – vaqt), kirish ta’siri; Y (τ) datchikning chiqish qiymati; Z1(τ) ... Zi(τ) – ta’sir yetuvchi (beqarorlashtiruvchi) omillar.
Datchikning chiqish qiymatining bog‘liqligining asosiy imkoniyati Y(τ) nafaqat X(τ) kiritilgan o‘lchangan qiymatga, balki ta’sir qiluvchi Zi(τ) qiymatlarga ham bog‘liq, datchikni o‘zgartirish funksiyasini "haqiqiy" va "nominal"ga ajratishga olib keldi. "Haqiqiy" deganda biz birlashtirilgan bog‘liqlikni aks ettiruvchi funksiyani nazarda tutamiz va "nominal" deganda biz faqat Y(τ) = F[X(τ)] bog‘liqlikni nazarda tutamiz.
Har bir datchik operator tomonidan uning kirish Χ(τ) va chiqish Y(τ) qiymatlari o‘rtasida aniq munosabatlarni o‘rnatadigan operator tomonidan tavsiflanishi kerak. Ushbu operator datchikning statik va dinamik xususiyatlarini aniqlatadi.
Agar operator chiziqli bo‘lsa (u uchun superpozitsiya prinsipi amal qiladi), unda bunday datchiklarni chiziqli deb atash mumkin.
Datchikning fizik modelining tuzilishiga va uning atrof-muhit bilan o‘zaro ta’siri modeliga qarab, datchiklarni konsentrlangan parametrlar bilan (kirish nuqta sifatida ifodalanadi) va taqsimlangan parametrlar bilan (kirish ba’zi sirtlarga taqsimlanadi) ko‘rib chiqish mumkin. Shunga ko‘ra, konsentrlangan parametrlarga ega datchiklar oddiy differensial tenglamalar bilan, taqsimlangan parametrlarga ega datchiklar qisman differensial tenglamalar bilan yoki murakkabroq tasvirlar yordamida tavsiflanadi.
Tenglama tartibi datchikning tartibini belgilaydi.
Aperiodik turdagi birinchi tartibli konsentrlangan parametrlarga ega bo‘lgan datchiklar
𝑑𝑌(𝜏)
𝑑𝜏
+ 𝑎𝑌(𝜏) = 𝑏𝑋(𝜏)
bu yerda a va b doimiy koeffitsiyentlardir.
|
| |
