10.3.1. Cho‘yan ishlab chiqarish usuli
Cho‘yan temir oksidlaridan temirni domna jarayonlari natijasida
qaytarib olinadi. Uning tarkibida 93 foiz temir, uglerod 5 foizgacha va oz
miqdorda qo‘shimchalar bo‘ladi. Cho‘yan oq, kulrang va maxsus cho‘yan
turlariga bo‘linadi. Oq cho‘yan qattiq va mo‘rt bo‘lib, ulami qayta ishlash
142
va quyish qiyin. Cho‘yan po‘lat va maxsus cho‘yan ishlab chiqarishda
ishlatiladi. Kulrang cho‘yanlar yumshoq, oquvchan, qayta ishlanuvchan,
ycdirilishga chidamli, quyma buyum lar tayyorlanadi. Cho‘yanning
maxsus turlari kulrang cho‘yanlarning bir xili boMib, uni uzoq muddat
(80 soat) yuqori^haroratda termik ishlov berib olinadi. Cho‘yanlar
tarkibiga marganes, kremniy, fosfor va legirlovchi qo‘shimchalar qo‘shib
mustahkamligini oshirish mumkin.
Cho‘yan -
tarkibida 2,14 dan 6,67 foizgacha uglerod bo‘lgan temir-
uglerod qotishmasidir.
Xomashyosi:
- temir rudasi
- qo‘ng‘ir, qizil va magnit temir toshi;
- Flyuslar -
ohaktoshlar, dolomitlar, qumtoshlar va boshqalar.
Keraksiz jismlarning suyuqlanish haroratini pasaytirish va yoqilg‘ining
kulini toshqolga o ‘tkazish uchun ishlatiladi.
- yoqilg‘i
- tiklanish reaksiyalaridagi issiqlik manbai va kimyoviy
komponent. Yoqilg‘ining asosiy turi - toshko‘mir koksi, shuningdek,
suyuq va gazsimon yoqilg‘i ishlatilishi mumkin.
10.1-rasm. Temir rudasi.
10.2-rasm. Ohaktosh.
143
10.3-rasm . Dolomit.
10.4-rasm . Toshko‘m ir koksi.
Dom na pechi ja ra y o n i.
Suyuqlantirish domna pechlarida quyidagi
sxema bo‘yicha amalga oshiriladi: Qatlamlab ruda, yoqilg‘i va flyuslar
yuklanadi. Issiqlik oqimiga qarama-qarshi harakatlanib, bu materiallar
fizik va kimyoviy o ‘zgarishga uchraydi. Koks yonganda hosil boMadigan
karbonat angidridi (C 0 2) cho‘g ‘langan koksdan o ‘tib uglerod oksidiga
(2CO) aylanadi va temir rudasiga ta’sir etib quyidagi umumiy sxema
bo‘yicha cho‘yan hosil qiladi: Fe20 3->Fe30 4—>FeO—> Fe. Flyuslar,
ohaktoshlar, dolomitlar va qumtoshlar keraksiz jinslarning suyuqlanish
haroratini pasaytirish va koks kulini shlakka aylantirish uchun ishlatiladi.
Domna pechi tashqi tomondan metall qobiq bilan va ichki tomondan
olovbardosh g ‘isht bilan qoplangan shaxta ko‘rinishida boMadi (10.5-
rasm).
144
ншпн
м ай доича
V f п н
ч?яв чи-
К И Ш А О Й И
аду и а т -
гич.ир
пойзенар
Ш
1
:
11
.
• I H k l l l l l Ж О Й И
ту ш у р н ш
а п п а р а т и
V a in и ч н к а р и ш
.Гуйаугн
vV
х н м о я л о в ч п
п л н т а л а р
о л о в о а р д о ш
ГКШТЛН i r p l l a
п у лат кабн к
х а л к а с н м о н
мхй ( о и ч х 1 х р
ш а х т а м ) т
1 л I и ч и р а
|
