74
Nuklein kislotalarning uchlamchi strukturasi
DNK molekulasini to‘qima nukleazalari va gidrodinamik
destruksiyaga yuqori sezgirligi sababli ko‘pincha manba’lardan DNK
nativ molekulasini ajratib olish juda qiyindir.
Shu sababdan
jarohatlanmagan holda virus, mitoxondriya va xloroplastlar DNKlarini
jarohatlamasdan ajratib olishga muvaffaq bo‘lingan.
Bu molekulalarni
fizik (xususan, kristallografiya), fizik-kimyoviy usullar bilan tekshirish
DNK qo‘sh spiralini ba’zi qismlarida superspiral yoki ochiq halqali
shakl hosil qilishi mumkinligi ko‘rsatildi. Chiziqli
DNK halqali shakldan
hosil bo‘lishi yoki shunday holda tabiatda mavjud bo‘lishi mumkin ekan.
Ba’zi viruslarda chiziqli va halqali shakldagi bir zanjirli DNK topilgan.
17 b-rasm.
tRNKning ikkilamchi strukturasi:
b-fazoviy modeli / ba‘zi nukleotidlarningnomerlari k‘orsatilgan
75
Bakteriya yoki hayvonlar hujayra mitoxondriyalari DNK molekulasi
halqali shaklini hosil bo‘lishi ular ochiq oxirlarini kovalent bog‘lanishi
natijasida vujudga keladi. Ma’lumki, superspiral struktura DNK
molekulasini – xromosomada ixcham joylashishiga imkon beradi. Odam
xromosomasida DNK molekulasi cho‘zilgan shaklida 8
sm uzunlik
o‘rniga 5 nm uzunlikda joylashadi. DNK molekulasi superspirallik
darajasini ma’lum sharoitlarda sedimentatsiya konstantasini o‘zgarishi
bilan aniqlaniladi. Zanjirlarni birida yoki qo‘sh spiralni ikkala zanjirida
DNK ta’sirida yoki interkalyatsilovchi birikmalar
bilan ishlov berilganda
18-rasm.
Nuklein kislotalarning uchlamchi strukturasi
76
DNK superspiralligini buzish mumkin. Interkalyatsiya antibiotik va
bo‘yovchi moddalar ta’sirida vujudga kelishi mumkin (18-rasm).
T-RNK nativ molekulasi deyarli bir xil uchlamchi strukturaga ega.
U «beda bargi»
yassi strukturasidan, molekula turli qismlarini buklanishi
hisobiga, juda ixchamligi bilan farqlanadi. Ba’zi viruslarda (reovirus,
o‘simlik o‘simtalari yara viruslari va boshqalar) DNK strukturasi kabi
bir xil tipdagi tabiiy ikki zanjirli RNK mavduddir.
pH muhit, ion ta’sirlar
va haroratni fiziologik darajalarida mRNK, rRNK bir zanjirli
strukturalari qo‘sh
spiral hosil qilishi mumkin, bu esa ularni uchlamchi
strukturasini ta’minlab beradi.
