3. Biotexnologiya faning rivojlanish istiqbollari va muammolari
Mikrob biotexnologiyasining rivojlanish tarixi ko’p ma’noda XX- asrning ikkinchi yarmi
bilan bog’liq. O’tgan asrning 40- yillarida mikroorganizmlardan
penisillin olish
texnologiyasining yaratilishi bu fan rivojiga ijobiy burulish yasadi. Penisillin ishlab
chiqarilishining yo’lga qo’yilishi va muvaffaqiyat bilan ishlatilishida keyingi avlod
antibiotiklarini qidirib topish, ularni ishlab chiqarish texnologiyalarini yaratish va qo’llash
usullari ustida ishlarni tashkilqilish zarurligini oldindan belgilab qo’ydi. Bugungi kunda yuzdan
ortiqroq antibiotiklar ishlab-chiqarish texnologiyalari hayotga tadbiq qilingan.
Antibiotiklar ishlab-chiqarish bilan
bir qatorda aminokislotalar,
fermentlar, garmonlar va
boshqa fiziologik faol birikmalar tayyorlash texnologiyailari ham yaratila boshlandi. Bugungi
kunda medisina va qishloq xo’jaligi uchun zarur bo’lgan aminokislotalar (ayniqsa organizmda
sintez bo’lmaydigan aminokislotalar), fermentlar va boshqa fiziologik
faol moddalar ishlab
chiqarish texnologiyalari yo’lga qo’yilgan.
Oxirgi 20-30 yilda, ayniqsa mikrob oqsilini olish texnologiyasi rivojlanib ketdi. qishloq
xo’jaligi uchun o’ta zarur bo’lgan bu maxsulotni ishlab chiqarish bilan bir qatorda undan unumli
va oqilona foydalanish yo’llari amalga oshirilmoqda. Oqsil ishlab chiqarishda har xil
chiqindilaridan (zardob, go’sht qoldiqlari) va parafindan foydalanish mumkinligi tasdiqlangan.
Hozirgi paytda buning uchun metan va metanoldan foydalanish mumkinligi ham ko’rsatib
o’tilgan.
Keyingi vaqtda mikrob biotexnologiyasining rivojlanishi immobillashgan (maxsus
sorbentlarga bog’langan) fermentlar va mikroorganizmlar tayyorlash texnologiyalarini
yaratilishi bilan uzviy bog’liq bo’ldi. Immmobilizasiya qilingan
fermentlarni har xil
jarayonlarda ishlatilishi (fermentlar muxandisligi) bu biokatalizatorlardan foydalanishni yanada
faollashtirib yubordi. Endilikda fermentlar bir marotaba emas, bir necha marotaba (hatto bir
necha oylab) ishlatiladigan bo’lib qoldi.
Mikroorganizmlar faoliyati va imkoniyatidan foydalanish, ularni hosildor turlarini
(shtammalarini) yaratish bilan bog’liq. Bunday vazifani
mikrobiologlar bilan uzviy
hamkorlikda genetiklar va gen muxandisligi usullaridan xabardor bo’lgan boshqa
mutaxassislar amalga oshiradilar. Mikrob preparatlarini ishlab chiqarishni faollashtirishning
yana bir yo’li ikki yoki undan ortiq bo’lgan, biri-ikkinchisini faolligini oshirib beraoladigan
(simbiozda ishlaydigan) mikroorganizmlar assosiasiyasidan foydalanishdir. Bu yo’l hozirgi
vaqtda fermentlar, antibiotiklar, vitaminlar va metan gazi olishda hamda oqova suvlarni tozalash
jarayonlarida keng qo’llanilib kelinmoqda.
Mikrob biotexnologiyasining asosini mikrob faoliyati tashkil qilar ekan, faol
mikroorganizmlarni saqlash, (eng avvolo faglardan va tashqi muhit ta’siridan) sharoitlarini
aniqlash eng muhim vazifalardan biridir.
YUqorida aytib o’tilganlar, mikrob biotexnologiyasining rivojlanishi bir qator o’ta
muhim
muommolarini echish bilan bog’liq bo’ladi va bu muommolarni echishda na faqat
mikrobiologlar, biokimyogarlar, biotexnologlar, balki muxandislar va texnologlar ishtirok
etishlari zarur bo’ladi.
Bu esa, mikrob biotexnologiyasi fanini yaxshi o’zlashtirib
olish uchun yuqorida eslab
o’tilgan fanlardan xabardor bo’lmoqlikni taqazo etadi.
