108
biriktiriladi. Ish kuni 7 yoki 8 soatlik qilib belgilanadi.
Juftlangan usulda haydovchilar mehnatini tashkil etish
Bu usulda har bir avtobusga ikki haydovchi (chiptachi) biriktiriladi.
Haydovchi (chiptachi) bir kun ishlab bir kun dam oladi. Ish vaqti 11-12
soatni tashkil etadi.
5.3. Avtobuslar harakati jadvali va ularni tuzish usullari
Ish unumdorligini oshirish, aholiga yuqori sifatli transport xizmati
ko‘rsatish, haydovchilar va chiptachilar mehnatini va dam olishini to‘g’ri
tashkil etish, harakat xavfsizligini ta’minlash uchun avtobuslar harakati
oldindan ishlab chiqilgan harakat jadvali asosida tashkil etilgan bo‘lishi
kerak.
Harakat jadvali har bir yo‘nalish va
avtosaroy uchun eng asosiy
hujjat hisoblanadi.
Avtosaroylarning barcha xizmat bo‘limlari o‘z ishlarini harakat
jadvaliga asoslangan holda tashkil etadilar. Masalan, avtobuslarga texnik
xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash ishlarini rejalashtirish va boshqalar.
Harakat jadvalini ishlab chiqayotganda quyidagi omillarga alohida
e’tibor beriladi:
1. Yo‘lovchilarning avtobusni kutish va ko‘zlagan manzillariga yetib
borish vaqti;
2. Harakat muntazamligi;
3. Avtobuslarning harakat xavfsizligini ta’minlagan holda tortish
qobiliyatidan to‘liq foydalanishi;
4. Barcha yo‘nalishlarda avtobuslarning ish samaradorligi;
5. Yo‘nalishning ma’lum hududlardan boshqa yo‘nalishlar ham
harakatlanishi;
6. Haydovchi va chiptachilarning
mehnati va dam olishini
belgilovchi qonunlar (me’yorlar).
Avtobuslarning harakat jadvalini avtosaroylarning tasarruf xizmati
bo‘limi, yirik shaharlarda esa, agar tashkil etilgan bo‘lsa, “Markaziy
nozimlik xizmati” ishlab chiqadilar.
Yo‘lovchilar oqimi yilning fasllari va haftaning kunlari bo‘yicha
notekis taqsimlanganligi uchun harakat jadvallari bahor, yoz, kuz, qish
oylari hamda ish va dam olish kunlari uchun alohida-alohida tuzish tavsiya
etiladi.
Harakat jadvali yo‘nalish uchun tuziladi.
Yo‘nalish uchun quyidagi harakat jadvallari ishlab chiqiladi:
109
1. Boshlang’ich va oxirgi bekatlar uchun;
2. Oraliq nazorat
punktlari uchun;
3. Har bir avtobus uchun;
4. Yo‘lovchilar uchun ma’lumotnoma.
Boshlang’ich va oxirgi bekatlar uchun tuzilgan harakat jadvalida har
bitta avtobusni saroydan chiqish vaqti, tushlik, tushlikkacha ishlash vaqti,
tushlikdan keyin ishlash vaqti, yo‘nalishdagi vaqti, qatnovlar soni, saroyga
qaytish vaqti va boshqalar ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Bu jadval yo‘nalish nozimlari uchun ishlab chiqiladi. Yo‘nalish
nozimlari jadval asosida avtobuslarning oxirgi bekatga kelish va undan
ketish vaqtlarini, harakat muntazamligini nazorat qilish uchun
foydalanadilar.
Oraliq nazorat punktlari uchun tuzilgan jadval ham boshlang’ich va
oxirgi bekatlar uchun tuzilgan jadvalga o‘xshaydi, faqat unda
avtobuslarning nazorat punktlariga kelish va ketish vaqtlari ko‘rsatilgan
bo‘ladi.
Har bir avtobus uchun tuzilgan harakat
jadvalida avtobusning
saroydan chiqish vaqti, boshlang’ich va oxirgi bekatlarga hamda nazorat
punktlariga kelish va ketish vaqtlari, tushlik va dam olish vaqtlari, saroyga
qaytish vaqtlari kabi ko‘rsatkichlar keltirilgan bo‘ladi.
Yo‘lovchilar uchun ma’lumotnoma yo‘nalish turiga qarab (shahar
ichi, atrofi va h.k.) turlicha bo‘ladi.
Shahar ichi yo‘nalishlarida avtobus bekati belgisida shu bekatdan
o‘tadigan yo‘nalishlar raqami, harakat intervali,
oxirgi bekatning nomi
ko‘rsatiladi.
Boshqa turdagi yo‘nalishlarda tashishlarda oraliq bekatdagi
ma’lumotnomada har bir avtobusni bekatga kelish va unda to‘xtab turish
vaqtlari ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
Avtobuslar harakat jadvalini tuzish ikki bosqichdan iborat bo‘ladi:
- boshlang’ich ma’lumotlarni tayyorlash va hisoblash;
- harakat jadvalini tuzish.
Harakat jadvalini tuzishning tayyorlov bosqichida quyidagi ishlar
amalga oshiriladi:
- yo‘lovchilar oqimini kunning soatlari va yo‘nalish bo‘laklari bo‘yicha
taqsimlanishini o‘rganish;
- yo‘nalish
chizmasi, yo‘nalish uzunligi, bekatlar soni, avtobusning
harakatdagi, oraliq va oxirgi bekatlardagi to‘xtash vaqtlari hamda harakat
tezligini o‘rganish;
- avtobus turi va kerakli avtobuslar soni,
qatnov va aylanma qatnov
vaqtlarini aniqlash va me’yorlash;
110
- ruxsat etilgan eng katta harakat intervalini meyorlash;
- avtobuslar ishini boshlash va tugatish vaqtlari va punktlarini
aniqlash;
- nollik yurish masofasi va vaqtini aniqlash;
- haydovchilar mehnatini tashkil etish usulini tanlash;
- tushlik va dam olish joylarini aniqlash;
- ko‘rilayotgan yo‘nalish hududlarida boshqa yo‘nalishlarning harakatini
o‘rganib chiqish;
- harakat jadvalini boshqa yo‘nalishlar jadvallari bilan muvofiqlashtirish
masalalarini o‘rganib chiqish.
Harakat jadvalini tuzish ko‘p mehnat va vaqti sarflashni, shuningdek,
tuzuvchidan yuqori mahoratni talab etadi. Harakat jadvalini tuzishni
osonlashtirish uchun bugungi kunda shaxsiy kompyuterlardan keng
foydalanilyapti. Kompyuterga kiritilgan boshlang’ich ma’lumotlar asosida
juda qisqa vaqtda nafaqat yo‘nalish bo‘yicha harakat jadvalini,
balki
ularning barcha turlarini tuzish mumkin.
