|
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnaliBog'liq 38 Abdullayev Rizayeva“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali
347
http://iqtisodiyot.tsue.uz
qimmatli qogʻozlar portfelini boshqarish imkoniyatlarini osonlashtirgan, savdo robotlarini
joriy etishga, xarajatlarning kamayishiga va aktivlarni dunyoning bir mintaqasidan
boshqasiga oʻtkazishda vaqt sarfini kamaytirgan boʻlsada. Iqtisodiy oʻsishga nisbatan boshqa
cheklovlar ham mavjud boʻlishi mumkin. Ushbu jarayonlarning ta’siri oʻta muhim rol
oʻynamasligi mumkin, ammo bu ham maxsus tahlilni talab qiladi.
Iqtisodiyotni raqamlashtirish – ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning hozirgi bosqichi boʻlib,
u real iqtisodiy amaliyotga ma’lum turdagi innovatsiyalarni joriy etishdan iborat.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida innovatsiyalarni keng joriy etishning iqtisodiy oʻsish
sur’atlariga ta’siri haqida ularning oʻziga xos xususiyatlari va turlarini turli davrlarda tahlil
qilish orqali bilish mumkin. Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmidagi yangiliklarga e’tibor
qaratilsa ular asosan tovar mahsulotlari haqidaligini kuzatish mumkin. Oʻsha paytda kosmik
raketalar va atom elektr stansiyalari, turli avlod kompyuterlari va mobil telefonlarning paydo
boʻlishi va ishlab chiqarishga joriy etilishi, ishlab chiqarish texnologiyasining
takomillashtirilishi (kimyoviy tolalar va matolar ishlab chiqarishdan tortib, samolyotlar,
avtomobillar ishlab chiqarishgacha va hokazo) kabilarni kuzatishi mumkin boʻlgan. Turli
sohalardagi bilimlarning kengayishi joriy ishlab chiqarishni rivojlantirish va doimiy ravishda
raqobatbardosh tovarlar rolini oʻynaydigan yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish imkonini
berdi va ishlab chiqarishni ragʻbatlantirdi, ishlab chiqarish hajmining oʻsishi shuningdek,
iqtisodiy alohida mamlakatlar va butun dunyo iqtisodiyotining oʻsishi ham daromadning,
ham biznes foydasining koʻpayishini ta’minladi.
XXI asrning birinchi oʻn yilligida mahsulot innovatsiyalari butun dunyoga tarqaldi.
Bular smartfonlar, planshetlar, gadjetlar, raqamli platformalar va Internet tufayli raqamli
iqtisodiyot va ijtimoiy sohada raqamlashtirish jarayonlarini rivojlantirish uchun texnik
imkoniyatlarni taqdim etgan boshqa innovatsiyalardir. Biroq, 2000-yillarning oxirlarida -
2010-yillarning boshlarida axborotni saqlash, uzatish va qayta ishlash sohasidagi
innovatsiyalarga koʻproq e’tibor qaratila boshlandi. Bunday faoliyatga ixtisoslashgan va
daromadlari qoʻshimcha mahsulotlarni chiqarish yoki ishlab chiqarish bilan bogʻliq
boʻlmagan korxonalar turlari doimiy ravishda paydo boʻladi. Bunday innovatsiyalar
jarayonga asoslangan tasodif emas - hatto korxonalar biznes jarayonlari nuqtai nazarini tahlil
qila boshlaganlar.
Zamonaviy texnologik innovatsiyalarning asosiy xususiyati shundan iboratki, ulardan
biznesda foydalanish birinchi navbatda muayyan faoliyat turi uchun xarajatlarni kamaytiradi
yoki tejaydi, katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash, ularni real vaqt rejimida uzoq
masofalarga uzatish imkonini beradi. Ammo bunday jarayon yangiliklari har qanday biznesda
ishlab chiqarishning oʻsishi va kengayishiga olib kelmaydi, ya’ni ular YAIM oʻsishining
bevosita va bevosita omili emas.
Jarayon innovatsiyalari tarmoq korxonalariga axborotni tarqatish va qayta tarqatish,
qiymat yaratmaydigan nomoddiy xizmatlar koʻrsatish imkoniyatini beradi. Shu ma’noda, ular
yalpi ichki mahsulotning oʻsishi nuqtai nazaridan ifodalangan iqtisodiy oʻsishning qisqarishi
yoki sekinlashishiga olib kelishi mumkin. Mahsulot va jarayon innovatsiyalari va
iqtisodiyotning rivojlanishi oʻrtasidagi bogʻliqlik rasmda koʻrsatilgan.
Hozirgi vaqtda bilimlarni raqobatbardosh boʻlmagan tovarlar sifatida kengaytirish va
tarqatish, bir tomondan, ishlab chiqarishni rivojlantirish va iqtisodiy oʻsishga ta’sir qilmasligi
mumkin, boshqa tomondan, u allaqachon sinovdan oʻtgan tadqiqot va rivojlanish
|
| |
