Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish texnologiyasi

133 
Qatorlarning o‘rtacha qiymatlari:
(72,49 %) 
. (81,06 %) 
Qatorlarning dispersiyalari
: 
Styudent mezonining empirik qiymati: 
 
Styudent mezonining kritik qiymati: 
Styudent mezonining empirik qiymati kritik qiymatidan katta: 6,51>1,96. 
Qatorlar o‘rtacha qiymatlarining farqi statistik jihatdan ahamiyatli. 
Ma’lumotlarni matematik-statistik qayta tahlil qilish shuni tasdiqladiki, 
shakllantiruvchi tajriba-sinov ishlari bosqichida biz tomonimizdan tajriba guruhi 
talabalari bilan birgalikda amalga oshirilgan maxsus ta’lim amaliyoti bo‘lajak 
o‘qituvchilarning sanogen tafakkurini rivojlanishiga sezilarli darajada ijobiy ta’sir 
etgan bo‘lsa, aksincha, ularda patogen fikrlashga xos bo‘lgan xususiyatlarning 
namoyon bo‘lish ko‘rsatkichlarini sezilarli darajada pasaytirdi. 
Xullas, o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari davomida olingan natijalar va 
matematik-statistik tahlil ma’lumotlari tajriba guruhining qariyb 74 foiz talabalarida 
sanogen tafakkur ko‘nikmalari sezilarli darajada rivojlandi, degan yakuniy xulosaga 
kelishimizga xizmat qildi. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish texnologiyasi 
bo‘yicha tadqiqot natijalari asosida quyidagi yakuniy qoidalar ishlab chiqildi: 
1.
Sanogen tafakkur insonga o‘rganayotgan bilimlarini analiz-sintez qilish 
imkonini beradi. Egallangan bilimlar asosida esa mushohada yuritish, yangiliklar, 

134 
g‘oyalar, yangi bilimlarni o‘zlashtirish va muammolarni hal etishda eng to‘g‘ri, qisqa 
va samarali yo‘lni topishga yordam beradi. Shuningdek, qaror qabul qilishda 
mustaqillik, javobgarlik, o‘zining g‘oya va fikrlarini shakllantirish, ijtimoiy hayotda 
sodir bo‘layotgan voqea-hodisalarga munosabat bildirishida namoyon bo‘ladi. 
2.
Sanogen tafakkur – bu inson tabiatining murakkab psixofiziologik va 
psixopatologik mexanizmlarini o‘zida aks ettirib, insonning shaxsiy hayotiy faoliyati 
va ruhiy olamida vujudga keladigan turli xil muammolar va inqirozlarni hal etishida, 
ongda kechadigan hissiy-emotsional-fiziologik reaksiyalar bilan birgalikda patogen 
(zararli) omillarning ta’sirini ham hisobga olishni takozo etadi. 
3.
Bo‘lajak o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirishda ob’ektiv omillar 
sifatida oila, ota-ona munosabatlari, oiladagi sog‘lom tarbiya va sog‘lom muhit, 
tengdoshlar jamoasi, ijtimoiylashuv jarayoni; sub’ektiv omillar sifatida o‘z-o‘zini 
anglay bilishi, ya’ni o‘z-o‘ziga baho berish mayli va istagi kabi ustanovkalar; o‘zini 
boshqa shaxslar bilan taqqoslashi; fikrlarini erkin, ochiq, mazmunli ifodalashi; 
o‘zgalarning fikrini eshita olishi va murosa qila olish kabi emotsional xususiyatlar, 
shaxs motivatsion sohasi rivoji, shaxsning individual psixologik xususiyatlari, yosh 
omili muhim o‘rin tutadi. 
4.
Bo‘lajak o‘qituvchilarning sanogen tafakkurini rivojlantirish o‘z-o‘zidan 
talabalarda sanogen refleksiyaning shakllanganlik darajasi bilan uzviy bog‘liqlikda 
kechadi. Ya’ni, bo‘lajak o‘qituvchilar amaliy-kasbiy va hayotiy faoliyat sub’ektlari 
sifatida turli xil muammolarga duch keladi, ham ijobiy, ham salbiy kechinmalarni his 
etadi va bu orqali o‘z refleksiv imkoniyatlarini rivojlantiradi. Bunday holatda esa, 
refleksiya bevosita ilmiy-bilish va amaliy faoliyat usullarini o‘zlashtirish vositasi 
sifatida namoyon bo‘ladi. 
5.
Refleksiv yondashuvning yaxlitlik, o‘zaro aloqadorlik, sub’ektivlik hamda 
o‘z-o‘zini aks ettirish tamoyillariga asoslangan holda bo‘lajak o‘qituvchilarda 
sanogen tafakkurni rivojlantirish modeli ishlab chiqildi. Mazkur model o‘zida 
maqsadli, mazmunli, tashkiliy-pedagogik, natijaviy-baholovchi komponentlarni aks 
ettirib, yuqori darajadagi refleksivlik, muvaffaqiyat uchun motivatsiya, o‘z-o‘zini va 
fikrlarini nazorat qilish, hissiy barqarorlik, salbiy ta’sirlardan himoya mexanizmi, 

135 
o‘z-o‘zini rivojlantirishga nisbatan barqaror munosabatni shakllantirishga xizmat 
qiladi. 
6.
Auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlarda bo‘lajak o‘qituvchilarni sanogen 
tafakkurini rivojlantirish jarayoniga tizim sifatida yondashuv tartibli, oldindan 
rejalashtirilgan, tashkiliy qismlarning aniq joylashuv o‘rni, tezkor aloqadorlik, doimo 
rivojlanib, takomillashib va o‘zgarib borish; ikki tomonlama – tarbiyaviy ish va 
tarbiyalanganlik; aniq maqsadga yo‘naltirilganlik; qayta tashkillanish hamda ko‘p 
chiziqli tuzilishga ega ekanligi aniqlashtirildi. Mazkur tizimda auditoriyadan tashqari 
mashg‘ulotlarda bo‘lajak o‘qituvchilarning sanogen tafakkurini rivojlantirish 
masalasi markaziy qismda joylashgan bo‘lib, boshqa barcha tarkibiy qismlar bevosita 
ushbu muammoni hal qilishga xizmat qiladi hamda mazkur jarayon uch – 
motivatsion, mazmunli, natijaviy-refleksiv bosqichlarga asoslanishni talab etadi. 
7.
Bo‘lajak o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirishning refleksiv 
texnologiyasi motivatsion-diagnostik, axborotli-kognitiv, operatsion-faoliyatli va 
natijaviy-refleksiv bosqichlar hamda konseptuallik, tizimlilik, funksionallik, 
boshqarish, samaradorlik va takrorlanuvchanlik kabi tamoyillarni hisobga olish 
asosida ishlab chiqildi va samaradorlik darajasi empirik jihatdan asoslandi. 
Tadqiqot natijalari asosida quyidagi ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqildi: 
1)
axborotlarning globallashuvi sharoitida bo‘lajak o‘qituvchilarda sanogen 
tafakkurni rivojlantirishga doir ta’limiy muhitni tarkib toptirish lozim; 
2)
bo‘lajak o‘qituvchilarda tanqidiy fikrlash, tolerantlik va autopsixologik 
qobiliyatlarni rivojlantirishga doir media tadbirlar majmuini ishlab chiqish zarur; 
3)
pedagogika ta’lim sohasi malaka talablarida sanogen tafakkurni rivojlantirish 
bilan bog‘liq kompetensiyalarning aniq belgilab berilishi maqsadga muvofiq; 
4)
bo‘lajak o‘qituvchilarni o‘quvchilarda sog‘lom fikrlashni shakllantirishga 
tayyorlashning yaxlit pedagogik tizimini ishlab chiqish lozim. 

Download 2,92 Mb.