Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish texnologiyasi

3 
KIRISH 
 
Jahonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar rivojida inson aql-zakovati hamda 
ma’naviyati jamiyatni rivojlantiruvchi muhim omil va vosita ekanligi tobora ayon 
bo’lib bormoqda. Bu esa, o’z navbatida erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish uchun 
zarur ijtimoiy faol fuqarolar, yuksak saviyaga ega mutaxassislar, mehnat bozorida 
raqobatbardosh va innovatsion ta’lim muxitida hamkorlikdagi faoliyatga qodir 
shaxsni tayyorlash zarurati bilan bog’liq pedagogik kadrlarni tayyorlash muammosini 
yanada dolzarblashtirmoqda. Ayniqsa, pedagog kadrlarni tayyorlash xalqaro 
dasturida talabalar faoliyatini rivojlantirishning “fikriy aks ettirish amaliyoti”ga 
(reflective practitioner)
1
yo’naltirilgan taktikasini takomillashtirish, ijodiy va 
ratsional yondashuv uyg’unligini ta’minlashning pedagogik mexanizmlarini 
takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, jismoniy, shaxsiy, 
intellektual, ilmiy hamda kasbiy sifatlarga ega, ma’naviy boy, sog’lom, barkamol 
avlodni tarbiyalash O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni
2
da 
ko’zda tutilgan asosiy maqsadlardan biri hisoblanadi. Zero, mamlakatning jahon 
hamjamiyatida egallagan o’rni uning intellektual salohiyatli yoshlari bilan 
belgilanadi. Shu bois, sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash va ularni yetuk 
malakali kadrlar qilib tayyorlash masalasi davlat siyosatining bosh maqsadiga 
aylandi. 
Dunyoda oliy ta’lim muassasalari talabalarida sog’lom fikrlashni 
rivojlantirishning pedagogik-psixologik xususiyatlarini aniqlashtirish, innovatsion 
yondashuvlar asosida bo’lajak o’qituvchilarni kasbiy rivojlantirishning kredit-modulli 
texnologiyalarini ishlab chiqishga doir qator ilmiy izlanishlar amalga oshirilmoqda.
Ayniqsa, bo’lajak o’qituvchilarda sanogen refleksiyani tarkib toptirishning pedagogik 
mexanizmlarini takomillashtirish, sanogen fikrlashini faollashtirish orqali kasbiy-
pedagogik faoliyatga tayyorgarlik darajasini oshirish, SMSC (Spritual – ma’naviy, 
1
Valerie Lesniak. An Integrative Model of Spiritual Formation: A Work Always in Process. // Reflective Practice: 
Formation and Supervision in Ministry ISSN 2325-2855 © Copyright 2013 Reflective Practice: Formation and 
Supervision in Ministry All rights reserved. 
2
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni.(23.09.2020) // Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy 
bazasi, 24.09.2020., 03/20/637/1313-son. 

4 
Moral – axloqiy, Social – ijtimoiy, Cultural – madaniy) strategiyasi
3
asosida 
akmeshaxsni shakllantirishning samarali texnologiyalarini ishlab chiqishga katta 
e’tibor qaratilmoqda. 
Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari rivojlanish yo’lini tanlagan Yangi 
O’zbekistonda mamlakatni modernizatsiya qilish, ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan barqaror 
rivojlantirish uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, inson 
kapitalini mehnat bozori talablari asosida rivojlantirish, ta’lim jarayoniga raqamli 
texnologiyalar va zamonaviy usullarni joriy etish, xalqaro standartlar asosida yuqori 
malakali, kreativ va tizimli fikrlaydigan, mustaqil qaror qabul qila oladigan kadrlar 
tayyorlash, ularning intellektual qobiliyatlarini namoyon etishi va ma’naviy barkamol 
shaxs sifatida shakllanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish asosiy strategik 
vazifalar sifatida belgilangan
4
. Bunda oliy ta’lim muassasalarida malakali 
mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishga xizmat qiluvchi mexanizmlarni 
takomillashtirish dolzarb muammo hisoblanadi. 
Oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tubdan yangilash, o’quv-tarbiya jarayonini 
innovatsion yondashuvlar asosida olib borish, bo’lajak mutaxassislarni tayyorlash va 
ularni ma’naviy tarbiyalash masalalarining dolzarbligi O’zbekiston Respublikasi 
Prezidentining “2022 — 2026-yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning 
taraqqiyot strategiyasi to’g’risida” 2022 yil 28 yanvardagi PF-60 son Farmoni, 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi “Oliy ta’lim tizimini 
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-2909-son Qarori, 2019 yil 8 
oktyabrdagi “O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha 
rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PF-5847-son Farmoni, 2019 
yil 31 dekabrdagi “Uzluksiz ma’naviy tarbiya Kontsepsiyasini tashkil etishga doir 
chora-tadbirlar to’g’risida”gi VM-1059-son Qarori, 2020 yil 27 fevraldagi PQ-4623-
son “Pedagogik ta’lim sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari 
to’g’risida”gi Qarori kabi mazkur sohaga oid boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda 
3
John Viner. Providing for Pupils’ SMSC Development: Identify opportunities and implement a whole school 
strategy. – UK, Optimus education. – 2013. 
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha 
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida"gi PF-5847-son Farmoni // Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy 
bazasi, 08.10.2019 y. 

5 
ko’rsatilgan vazifalar bilan belgilanadi. 
Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish ularning aqliy, ruhiy, 
jismoniy va ma’naviy salomatligi muammolari bilan bog’liq bo’lib, shaxs ongi va 
ma’naviyati uchun kuchli kurash ketayotgan tahlikali davrda uning yanada 
dolzarbligi dunyo hamjamiyati rivojlanishining hozirgi sur’ati, tabiiy va ijtimoiy 
genezisning tobora ortib borayotganligi, inson hayoti dinamikasining intensivligi, 
mamlakatimiz hayotida sodir bo’layotgan o’zgarish va innovatsion rivojlanish 
jarayonlari hamda pedagogik faoliyatning murakkabligi bilan ham izohlanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Buyuk 
kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”[9], “Milliy taraqqiyot 
yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib yangi bosqichga ko‘taramiz”[8], O‘zbekiston 
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak 
yo‘q”[10], “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”[11] kabi asarlari tadqiqot uchun 
metodologik asos bo‘lib xizmat qildi. 
Ta’lim jarayonida shaxs dunyoqarashi va tafakkurini barqaror rivojlantirishning 
nazariy-tarixiy asoslari eng qadimgi yozma manbaalar [22] hamda Abu Nasr 
Forobiy[20], Abu Rayhon Beruniy[21], Abu Ali Ibn Sino[19], Alisher Navoiy [27; 
28], Abdulla Avloniy[14, 15] kabi Sharq mutafakkirlarining qomusiy asarlarida 
yoritib berilgan. 
Respublikamiz olimlaridan B.Adizov[24], G.Aripova[29], O.Jamoldinova[87], 
R.Safarova[118], D.Ro‘ziyeva, B.Umarov[133], B.Xodjayev [139; 140], 
Ch.Shakirova[145], Sh.Shodmonova[146], F.Yuzlikayev[149], 
N.M.Egamberdiyeva[147], G.Baxodirova[32]larning tadqiqot ishlarida o‘quvchilarda 
yangicha tafakkur tarzini shakllantirish, talabalarni shaxsiy va kasbiy 
ijtimoiylashtirish, mustaqil, milliy, ma’naviy-axloqiy, ijodiy, badiiy, innovatsion, 
tarixiy, tolerantlik tafakkuri, ijodiy fikrlashni rivojlantirish masalasining o‘ziga xos 
jihatlari yoritib berilgan. Sh.Kubayeva[69], J.Tulenov, G.Tulenova, A.Choriyev, 
L.A.Qurbonova[72], V. Xayrullayeva[137]lar tomonidan inson tafakkurini 
rivojlantirishning falsafiy-metodologik jihatlari, psixolog olimlardan 
M.Davletshin[50; 51], A.Jabborov[44], Z.Nishonova[89; 90], N.Safayev[117], 

6 
R.Sunnatova[127], E.G‘oziyev[45; 46], V.Karimova[61; 62], Z.Abdurahmonova [17; 
18] kabilar tomonidan inson tafakkuri muammosining psixologik xususiyatlari tadqiq 
etilgan. 
Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) mamlakatlari olimlaridan 
O.Grebenyuk, T.Grebenyuk[48], T.Vasilyeva[36; 37], S.Morozyuk[83; 84], 
Ye.Miroshnik[85], Yu.Orlov[97; 98; 99; 100]lar tomonidan sanogen tafakkur 
kontsepsiyasining nazariy-falsafiy asoslari, sanogen tafakkurning psixologik 
xususiyatlari, o‘quvchilarda va o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni shakllantirish 
masalalari o‘rganilgan. O‘zgargan ong holatida shaxsiy sanogen aks ettirish, bo‘lajak 
o‘qituvchilarning emotsional kompetentligini rivojlantirishda sanogen refleksiyaning 
roli, sanogen fikrlash shaxs ijtimoiy moslashuvining muhim omili sifatida, 
kinofilmlar vositasida sanogen tafakkurni rivojlantirish, shaxsning o‘z-o‘zini 
boshqarishiga sanogen refleksiyaning ta’siri, sanogen refleksiyaning xarakter 
aksentuatsiyasini optimallshtirish va o‘quv faoliyati samaradorligini oshirishdagi 
ahamiyati, sanogen refleksiyani rivojlantirish orqali ijtimoiy-psixologik moslashuvni 
ta’minlash, hayotiy qiyin vaziyatlardan chiqish hamda stresslarga chidamlilikni 
oshirishda sanogen refleksiyaning o‘rni, mustaqil ta’lim jarayonida sanogen 
refleksiyani rivojlantirish, shaxsning psixologik barqarorligini ta’minlashda sanogen 
refleksiyaning o‘rni muammolari L.Adamyan[23], L.Kananchuk[60], 
Yu.Kraynova[68], V.Lisenko[74,75], S.Marchukova[77], M.Mixaylova[79], 
V.Oparina[94], N.Pavlyuchenkova[103], A.Rossoxin[113], A.Rudakov[115; 116] 
kabi tadqiqotchi-olimlar tomonidan chuqur o‘rganilgan.
Xorijlik olimlardan I.Arshava[30], X.Geyvin[42],
Dj.Dyui[55], K.Izard[58], 
V.Klochko[65], S.Maddi[76], O.Osadko[101], N.Pil[108], R.Sternberg, 
K.Sternberg[129], A.Xilman[130], K.Xorni[142]lar shaxsning hissiy kechinmalari, 
tafakkurning psixologik-pedagogik xususiyatlari, o‘z-o‘zini tushunish qobiliyati, 
kognitiv psixologiya, pozitiv fikrlashni va talabalarda sanogen tafakkurni 
shakllantirishning psixologik muammolarini tadqiq etishgan. 
Biroq sanogen tafakkur muammosi va uni bo‘lajak o‘qituvchilarda 
rivojlantirishning pedagogik mexanizmlari, sog‘lom tafakkurning psixologik-

7 
pedagogik xususiyatlari hamda unga ta’sir etuvchi omillar, refleksiv yondashuv 
asosida bo‘lajak o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish modeli maxsus 
tadqiq etilmagan. Shuningdek, sanogen tafakkurni rivojlantirish orqali bo‘lajak 
o‘qituvchilarni pedagogik faoliyatga tayyorlash, auditoriyadan tashqari mashg‘ulotlar 
orqali sanogen tafakkurni rivojlantirishning pedagogik imkoniyatlari, talabalarda 
sanogen tafakkurni rivojlantirishga doir refleksiv texnikalar tizimini ishlab chiqish 
kabi muhim yo‘nalishlar maxsus yoritib berilmagan. Mazkur jihatlar bo‘lajak 
o‘qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish yuzasidan ilmiy izlanish olib 
borishni taqozo etadi. 
Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirishda izchillik va 
uzluksizlik tamoyillarini hamda fanlararo integratsiyani ta’minlash, mazkur 
jarayonda refleksiv va texnologik yondashuvlarni joriy etish lozim. 
Sanogen (sog’lom) tafakkur shaxsning sog’lom fikrlashga nisbatan barqaror 
munosabatlarini belgilovchi muhim mezon hisoblanib, zamonaviy voqelik nuqtai-
nazaridan uning pedagogik hodisa sifatida mohiyatini ochib berish, tarkibiy qism-
komponentlari, tamoyillari hamda uni bo’lajak o’qituvchilarda rivojlantirishning 
pedagogik shart-sharoitlarini aniq belgilash kabi muammolar pedagogika nazariyasi 
va amaliyotining dolzarb masalalaridan biri sifatida ilmiy tadqiqot ishlari olib 
borishni taqozo etadi. 

Download 2,92 Mb.