Ekspert - talabalar tomonidan bajarilgan ishning sifatini tekshiradi va o’z  tavsiyalarini beradi.  Loyiha rahbari

42 
Tyutorlikning zamonaviy talqini quyidagi jihatlarda o’z ifodasini topadi: 
ta’limda sub’ektivlik muammosini hal etishning samarali yo’li. Ya’ni o’qituvchi 
o’quv muammolarini hal etishda talabaning mustaqilligi va o’z-o’zini rivojlantirishga 
erishish; talabalarning ta’lim dasturlarini o’zlashtirishiga hamrohlik qilish (tayyor 
materiallarni berish emas, talabalar bilan birgalikda hamkorlikda harakatlanish); 
talaba shaxsini har tomonlama kamol topishi, uning shaxsiy va o’quv faoliyatiga doir 
muammolarini hal etishga ko’maklashish. 
“Moderatsiya” tushunchasi italyancha so’zdan olingan bo’lib, “moderare” – 
“yumshatish”, “tiyib turish”, “mo’tadillik”, “qo’lga olish” ma’nolarini bildiradi. 
Zamonaviy sharoitda moderatsiya deganda guruhlarda tashkil etiladigan birgalikdagi 
hamkorlikdagi faoliyat (kollaboratsiya)ning maqsadga qaratilgan va tizimli tashkil 
etish texnikasi tushuniladi. Moderatsiyaning asosida guruhiy faoliyatni tashkil etishga 
yordam beruvchi usullardan foydalanish hamda yaxlitlikda guruh va uning har bir 
a’zosining salohiyatini amalga oshirish hisobiga ta’lim oluvchilarning zaruriy qaror 
qabul qilishiga imkon berish yotadi.
Moderatsiyani tashkil etish qator shart-sharoitlarga rioya etishni talab etadi: 
hamkorlikda o’qitish uchun guruh a’zolarining soni 4-12 kishidan iborat bo’lishi; 
moderatorning betaraflik pozitsiyasida turishi; ishtirokchilarning erkin harakat 
qilishlariga halaqit qilmaslik; ko’rgazmali materiallarning namoyish qilish uchun 
jihozlarning mavjudligi; qayta aloqaning yo’lga qo’yilishi. 
Moderator faoliyati mazmuni o’qituvchining an’anaviy rolidan farq qiladi. 
Moderatsiya vaziyati o’qituvchining doska oldida turib, monologik tarzda materialni 
bayon qilishini talab etmaydi, aksincha asosiy e’tibor ta’lim oluvchilarga qaratiladi. 
Moderatsiya jarayonida guruhlarda ishlash orqali birgalikda o’qitish va talabalarning 
o’z-o’zini rivojlantirishlariga erishiladi. Moderatorning mas’uliyati guruhlarda 
ishlashni oldindan o’ylangan tartibda tashkil etishi, hamkorlikda o’qitish jarayonida 
qo’llaniladigan texnologiyalarni to’g’ri tanlay olishi va hal etilishi lozim bo’lgan 
vazifalarni samarali hal etishga ko’maklashishda namoyon bo’ladi. Moderator 
o’zlashtirilayotgan materialning mazmuniga emas, jarayonni boshqarishga rahbarlik 
qiladi. Shu sababli moderator ijtimoiy aloqalarni oson yo’lga qo’yish, guruhlardagi 

43 
ijtimoiy rollarni to’g’ri taqsimlash, guruhiy dinamikani tushunish, shaxslararo o’zaro 
birgalikdagi harakatni boshqarish kabi yuqori darajadagi kompetentsiyalarga ega 
bo’lishi lozim. 
Fasilitator o’qituvchi – mashg’ulot samaradorligini oshirish maqsadida 
guruhlarda guruh ishini tashkil etuvchi, olib boruvchi shaxs. Mashg’ulotda 
reglament, norma va mashg’ulot uchun qulay sharoit yaratuvchi. Fasilitator guruhda 
ishni tashkil etish, uni amalga oshirish jarayonning samaradorligini ta’minlaydi. 
Fasilitatorning vazifalariga quyidagilar kiradi: muhokamani o’tkazish jarayonida 
vaqtga rioya etish; ishtirokchilarga baholovchi va yo’naltiruvchi savollar berish orqali 
muhokama qilinayotgan mavzu doirasidan chetlashmaslikka yordam berish; 
ishtirokchilarning bir-birlarinng fikr-mulohazalarini tinglashlariga erishish; faol 
muloqot muhitini yaratish; muammoni asosli tarzda bayon etish; xulosalash; dalillar 
keltirish. 
Bo’lajak o’qituvchilarda sanogen tafakkurni rivojlantirish o’qituvchi-talaba 
o’rtasidagi muloqot uslubi va pedagogik ta’sir etish vositalariga ham bevosita bog’liq 
hisoblanadi. Pedagogik-psixologik lug’atlarda muloqot tushunchasiga ikki xil ta’rif 
beriladi: 
1) muloqot – hamkorlikdagi faoliyat ehtiyoji bilan taqozolangan aloqa o’rnatish 
va uni rivojlantirish jarayoni;
2) muloqot – belgilar tizimi orqali sub’ektlarning o’zaro ta’sirlashuvi. 
Muloqot – ta’lim oluvchining pedagogik-psixologik va ijtimoiy rivojining 
muhim omillaridan biri bo’lib, birgalikdagi faoliyatda umumiy natijalarga erishish, 
shaxslararo munosabatlarni yo’lga qo’yish va qo’llab-quvvatlash maqsadida ikki yoki 
undan ortiq kishilarning o’zaro harakati.
Muloqot jarayonini tahlil qilishda uning turli jihatlariga e’tibor qaratiladi: 
“kommunikatsiya” – axborot almashuv, “ijtimoiy perseptsiya” – insonning insonni 
idrok etishi va tushunishi, “interaktsiya” – birgalikdagi harakat. Amaliy muloqot 
mazkur tarkibiy qismlarning o’zaro yig’indisi sifatida yuzaga chiqadi. 
Pedagogik muloqot deganda pedagog va tinglovchilar jamoasi o’rtasida o’zaro 
birgalikdagi harakatning mazmunan axborot ayriboshlashdan, o’quv-tarbiyaviy ta’sir 

44 
ko’rsatish va o’zaro hamjihatlikni tashkil etishdan iborat tizimi, usullari va malakalari 
tushuniladi. 
A.N.Leontev pedagogik muloqotning tarbiyaviy-didaktik ahamiyatini baholar 
ekan, quyidagi fikrlarni bildiradi: faol pedagogik muloqot – o’qituvchining, umuman 
olganda pedagogik jamoaning ta’lim-tarbiya jarayonida tinglovchilarni bilish va 
o’rganish kaliti va o’quv faoliyatining ijodiy xarakteri, tinglovchi shaxsining 
shakllanishi uchun eng yaxshi sharoit yaratadigan, ta’lim-tarbiyada maqbul bo’lgan 
emotsional muhitni ta’minlovchi, jumladan, ruhiy psixologik to’siqlarning paydo 
bo’lishini oldini oladigan, ta’lim oluvchilar jamoasida ijtimoiy-psixologik 
jarayonlarni to’g’ri boshqarishni ta’minlaydigan va o’quv-tarbiyaviy jarayonda 
o’qituvchining o’z pedagogik mahoratidan oqilona foydalanishi uchun imkoniyatlar 
yaratadigan muhim vositadir. 
Pedagogik jarayonda muloqotning eng keng tarqalgan uch turidan foydalaniladi: 
avtoritar, demokratik va liberal. 

Download 2,92 Mb.