Amaliy-3
Mavzu: Bolalarni maktabga tayyorlashda oila va maktabgacha ta’lim tashkilotiining o‘rni.
Tayanch so’zlar: Mahalla, MTT, ota-ona, ta’lim–tarbiya.
Tarbiyalanuvchilarning ota-onalari haqida gap ketganda, umumiy muammolar
orasida quyidagilar mavjud:
a) Afsuski, bazida ota-onalar farzandining muvaffaqiyatga erishishida ularning doimiy ko‘magi zarurligini tushunmaydilar;
b) Ular o‘z farzandlariga eng yaxshi tarbiyachi bo‘lishlari mumkinligini
bilishmaydi.
Bolalarning ta’lim-tarbiyasiga, bilim olishiga asosiy zamin yaratuvchi maskon oiladir. Bolalarda insoniylik, avvalambor, oilada, ota-onalardan ibrat olgan holda shakllanadi. Ota-ona bolaga boshidan ta’lim-tarbiyani, nutq madaniyatini, odamiylik hislatlarini qunt bilan singdirib borsalar, yetuk, barkamol, sog’lom, mustaqil fikrlovchi, eng asosiysi, odobli shaxs bo‘lib yetishadilar.Inson hayotda bilim olishga intilishni, Vatanni sevishni, ardoqlashni, kattalarni hurmat qilishni, muomala madaniyatini ota-onadan o‘rganadi. Oila birinchi navbatda ta’lim-tarbiya maskani hisoblanadi. Yosh avlodga ma’naviy, axloqiy-madaniy tarbiya berishning yo‘llari va vositalari xilma-xil bo‘lib, bular ichida bolalarning nutqi, muomalasi alohida o‘rin tutadi. Farzand ota-onaning baxti va boyligi hisoblanadi, ota-onalarning bolalarni sevishi, o‘z navbatida bolalarning ota-onalaridan o‘rgangan, eshitgan muomalalari, so‘zlashish madaniyati bolalarning ota-onalarini astoydil hurmat qilishi oila ko‘rki bo‘lib hisoblangan.
Ota-onaning shaxsiy namunasi bola tarbiyasining eng muhim metodlaridan biri hisoblangan. Ota-onalarning o‘zaro bir-birlari bilan suhbatlashishi, ovozlarining past-balandligi, sizlab gaplashishlari, bir-birlarini tinglashlari, yurish-turishlari, munosabatlarining ta’siri ostida o‘sib-ulg’ayishlari shular jumlasidandir.
Ota-onaning shaxsiy namunasi bola tarbiyasining eng muhim metodlaridan biri hisoblanadi. Bolalarni yuksak axloqli va odobli qilib tarbiyalash qadim zamonlardanoq, barcha xalqlarning orzusi, istagi bo‘lib kelgan. Ota-ona o‘z bolalarida mehnatsevarlik, kattalarga hurmat, o‘zidan kichiklarga shafqatli bo‘lish va g’amxo‘rlik qilish, yovuzlikka nafrat kabi ijobiy xislatlarni shakllantirishga harakat qilganlar.Ba’zi oilalarda ota-onalarning o‘zaro kilishmovchiliklari sababli bolalar hayotda juda qiynaladilar. Bunday oilalarda bo‘lib turadigan janjal-to‘palonlar, xaqoratli so‘zlar oilada o‘sib kilayotgan farzandlarga katta ta’sir etadi. Bolalarda ota-onasiga bo‘lgan hurmat yo‘qoladi. Bola yurish turish va o‘zaro munosabat qoidalari, yoshlarning ota-ona va kattalar oldidagi burchi, mehnati, kasb-kori va ularning inson hayotidagi roli haqidagi dastlabki tushuncha va tasavvurlarni oilada oladilar, odob hamda ma’naviy hayot oilada uyg’onadi. Shuning uchun ota-onaning jamiyat oldidagi eng katta va birinchi vazifasi farzandlarning qobiliyatlari va qiziqishlariga e’tibor bergan holda ularga to‘g’ri ta’lim-tarbiya berishlaridir.суставов... Yaxshi ota-onalar yaxshi bolalarni tarbiyalaydilar. Kelajakdagi ota-onalar maxsus adabiyotlarni o'rganish yoki maxsus ta'lim usullarini o'zlashtirish orqali shunday bo'lishlari mumkin deb o'ylashadi, ammo bilimning o'zi etarli emas. Ota-onalar bolaning birinchi ijtimoiy muhitini tashkil qiladi. Ota-onalarning shaxsiyati har bir inson hayotida muhim rol o'ynaydi. Hayotning og‘ir damlarida ota-onalarga, ayniqsa, onalarga ruhan murojaat qilishimiz bejiz emas.Shuning uchun ham ota-onaning birinchi va asosiy vazifasi bolada uning mehribon va g‘amxo‘rligiga ishonch hosil qilishdir. Hech qachon, hech qanday holatda, bolada ota-ona mehriga shubha bo'lmasligi kerak. Bola bilan chuqur doimiy aloqada bo'lish ta'lim uchun universal talabdir. Aloqani saqlab qolishning asosi bolaning hayotida sodir bo'layotgan hamma narsaga samimiy qiziqishdir. Kontakt hech qachon o'z-o'zidan paydo bo'lolmaydi, u hatto chaqaloq bilan ham qurilishi kerak. Bolalar va ota-onalar o'rtasidagi o'zaro tushunish, hissiy aloqa haqida gapirganda, biz ma'lum bir dialogni, bola va kattalarning bir-biri bilan o'zaro munosabatini nazarda tutamiz. Aynan bola oilaning umumiy hayotida ishtirok etsa, uning barcha maqsad va rejalarini baham ko'rsa, tarbiyaning odatiy yakdilligi yo'qoladi, haqiqiy muloqotga o'tadi. Dialogik tarbiyaviy muloqotning eng muhim xususiyati bola va kattalar pozitsiyalari o'rtasida tenglikni o'rnatishdir. Bolaning shaxsiyati va xarakterning o'ziga xos xususiyatlariga salbiy baho berishdan qat'iyan voz kechish kerak. ^ Ota-onalarning bolaga nisbatan salbiy baholarini nazorat qilish Bu, shuningdek, zarur, chunki ko'pincha ota-onalarning qoralashi orqasida butunlay boshqa sabablarga ko'ra paydo bo'lgan o'z xatti-harakatlaridan norozilik, asabiylashish yoki charchoq bor. ^ Bolaning mustaqilligi. Ota-ona va bola o'rtasidagi aloqa eng kuchli insoniy rishtalardan biridir. Agar o'sib ulg'aygan bolalar bu aloqani uzoqlashtirish istagini kuchaytirsa, ota-onalar uni iloji boricha uzoqroq saqlashga harakat qilishadi. Bu muammoni hal qilish, boshqacha aytganda, bolaga ma'lum bir mustaqillik o'lchovini berish, birinchi navbatda, bolaning yoshi bilan tartibga solinadi. Shu bilan birga, ko'p narsa ota-onalarning shaxsiyatiga, ularning bolaga bo'lgan munosabati uslubiga bog'liq. Ma'lumki, oilalar bolalarga beriladigan erkinlik va mustaqillik darajasida bir-biridan juda farq qiladi. Oilaviy tarbiyadagi xatolar. Ba'zi ota-onalar uchun bolani tarbiyalash yutuq motivatsiyasi deb ataladi. Ta'limning maqsadi - ota-onalar zarur shart-sharoitlarning yo'qligi yoki ularning o'zlari etarlicha qobiliyatli va qat'iyatli bo'lmaganligi sababli erisha olmagan narsaga erishishdir. Ota-onalarning bunday xatti-harakati ongsiz ravishda ota-onalarning o'zlari uchun xudbinlik elementlarini oladi: "Biz bolani o'z qiyofamizda shakllantirmoqchimiz, chunki u bizning hayotimizning davomchisi ..." Ammo bola o'ziga yot bo'lgan talablarga ham isyon ko'rsatishi mumkin, bu esa amalga oshmagan umidlar tufayli ota-onalarning hafsalasi pir bo'lishi mumkin va buning natijasida bola va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlarda chuqur nizolar paydo bo'ladi. Shunday oilalar borki, ularda ta'lim maqsadlari go'yo bolaning o'zidan uzoqlashib, unga emas, balki ota-onalar tomonidan tan olingan ta'lim tizimini amalga oshirishga qaratilgan. Ba'zi ota-onalar Nikitin oilasining tarbiyasi g'oyalariga ergashib, erta intellektual o'rganish zarurligini targ'ib qilishadi yoki chaqiruv: "Yurishdan oldin suzish"; boshqa oilalarda to'liq kechirimlilik va ruxsat berish muhiti hukm suradi, bu ota-onalarning fikriga ko'ra, ta'limning Spokk modelini amalga oshiradi, bu bola ta'lim uchun emas, balki bola uchun ta'lim ekanligini unutadi. Ta'lim muayyan fazilatlarni shakllantirish sifatida. Bunday hollarda, ota-ona o'z tarbiyasini bolaga ushbu "ayniqsa qimmatli" xususiyatga ega bo'ladigan tarzda quradi. Masalan, ota-onalar o'g'li yoki qizi mehribon, bilimdon va jasur bo'lishi kerakligiga ishonch hosil qiladi. Ota-onalarning qadriyatlari bolaning rivojlanishining yosh xususiyatlariga yoki unga xos bo'lgan individual xususiyatlarga zid kela boshlagan hollarda, mustaqillik muammosi ayniqsa aniq bo'ladi. Ta'limning maqsadi nima? Ta'lim maqsadi - donoligi, mustaqilligi, badiiy ijrochiligi va muhabbati bilan ajralib turadigan shaxs kamolotiga ko‘maklashish. Shuni esda tutish kerakki, bolani erkak qilish mumkin emas, lekin siz bunga faqat hissa qo'shishingiz va aralashmasligingiz mumkin, shunda u o'zida erkakni rivojlantiradi.
Mavzu bo‘yicha savollar:
1.Bola shaxsini shakllantirish, nutqini rivojlantirish borasida yo‘l qo‘yiladigan kamchiliklar sanang.
2.MTT va ota-onalar bilan hamkorligining qanday usullarini bilasiz ?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Юсупова П. Мактабгача тарбия педагогикаси. Т.: Ўқитувчи. 1993.
2. Мактабгача тарбия педагогикаси. В.И.Логинова, П.Г.Саморуковалар таҳрири остида. Т.: Ўқитувчи. 1991.
3. F.R.Qodirova,M.N.A’zamova Maktabgacha pedagogika “Tafakkur” nashriyoti Toshkent 2019
Amaliy-4
Mavzu: Maktabgacha ta'lim tashkiloti va ota-onalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar shakllari.
Reja:
1.Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan hamkorligi.
2.Hamkorlik ishlarining mazmuni va usullari
Kalit so`zlar: MTT, Mahalla , ota-ona, ta`lim –tarbiya
Ota-onalar ta'limning muhim sheriklaridir. Ular farzandlarining ta'limga bo'lgan munosabatiga ta'sir qiladi va uyda o'rganishni qo'llab-quvvatlaydi. Ular uy va MTT o'rtasidagi hayotiy aloqadir. Va ular MTT hayotiga aralashganlarida, ular bizning MTTlarimizni o'rganish, o'sish va rivojlanish uchun yaxshi joylarga aylantiradi. Ota-onalarni jalb qilish siyosati ota-onalarni sherik sifatida kutib olishganda va ularni hurmat qilishda va ular uyda va MTTda o'zlarining hissalarini qo'shishlari uchun zarur bo'lgan yordamni hisobga olgan holda o'quvchilarning yutuqlari va muvaffaqiyatlarining oshishini tan olishadi.
MTTdagi ijobiy iqlimni targ'ib qilish uchun quyidagi qadamlarni belgilab beradi:
1.Tarbiyachilar MTT va oilalar o'rtasidagi o'zaro aloqalarni rag'batlantiradi va qo'llab-quvvatlaydi.
2.Barchaga hurmat bilan qarashadi.
3.MTT madaniyati jamoatchilik va g'amxo'r munosabatlar hissini rivojlantiradi.
4.Ota-onalar MTT faoliyatiga jalb qilingan.
Ota-onalar va tarbiyavchilar o'rtasidagi munosabatlarga nisbatan ota-onalar va tarbiyachilar jamoasining quyidagi xususiyatlarini aniqlaydi:
1.Bir-biringiz bilan uchrashishga va diqqat bilan tinglashga vaqt ajrating.
2.Rejalashtirish va qaror qabul qilish guruhining ajralmas qismlari sifatida bir biringizga munosabatda bo'ling.
3.Har bir insonga o'z fikrlarini bildirishga va takliflar berishga ijozat bering.
4. Muammolarni o'zaro hal qilishni rag'batlantiradigan tarzda kelishmovchiliklarga yondoshing.
5. Qarama-qarshiliklar mavjud bo'lganda yoki qiyin vaziyatga javob topilmaganda, ikkinchi fikrni rag'batlantiring.
Farzandining noto'g'ri xatti-harakatlariga toqat qiladigan ota-onalar (ayniqsa Tarbiyachi oldida) Farzandidan katta umidvor bo'lgan va farzandining chegaralarini qabul qila olmaydigan ota-onalar bolani o'zini yomon tutishiga yoki yomon ishlashiga olib keladi.
Ota-onalar haqidagap ketganda, umumiy muammolar orasida quyidagilar mavjud:
Farzandining noto'g'ri xatti-harakatlariga toqat qiladigan ota-onalar (ayniqsa Tarbiyachi oldida)
MTT faoliyati va targ'ibotlari bilan hamkorlik qilmaydigan ota-onalar. Farzandidan katta umidvor bo'lgan va farzandining chegaralarini qabul qila olmaydigan ota-onalar, bolani o'zini yomon tutishiga olib keladi
Ota-onalar haqidagap ketganda, umumiy muammolar orasida quyidagilar mavjud:
ota-onalar farzandining muvaffaqiyatiga erishish uchun ularning hamjihatligi zarurligini tushunmaydilar.
Ular o'z farzandlariga yaxshi Tarbiyachi bo'lishlari mumkinligini bilishmaydi.
Bolalarning kelajagi uchun bu borada xabardorlikni oshirish uchun biron bir narsa qilish kerak. Ko'pgina hollarda, ota-onalar farzandiga yomonroq baho qo'ygan Tarbiyachiga o'z farzandini ko'proq narsaga loyiq deb da'vo qilish uchun tez-tez ta`lim maskaniga kelishadi. Eng yomoni, ota-onalar farzandlarining noto'g'ri xatti-harakatlari tufayli chaqirilganda ota-ona o`zini maqtaydi. Farzandining noto'g'ri xatti-harakatlarini to'g'irlash uchun Tarbiyachi bilan hamkorlik qilish o'rniga, ular hatto farzandining qilmishining to'g'ri ekanligini va bu haqda tashvishlanadigan hech narsa yo'qligini tasdiqlaydilar. Ushbu holatlar hozirgi kunda tendentsiya bo'lib tuyuldi va bu Tarbiyachilarni tanlagan sohalarida ishtiyoqlarini yo'qotishiga olib keladigan stressga olib keladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ota-onalar uchun vaqti-vaqti bilan trening, munozara, test, so‘rovnomalar o‘tkazib turilsa, ayniqsa maktab yoshdagi 6–7 yoshli bolalarni maktabga tayyorgarligini aniqlashda ota-onalar ishtirokida olib boriladigan har bir mashg‘ulot farzandining nimaga qodir ekanini anglashiga yaqindan yordam beradi va bolalarni maktabga tayyorlashda oila a’zolarining mas’uliyati oshadi. Ta’lim tashkilotlarida ota-onalar va tarbiyachilar bilan o‘tkaziladigan har bir munozara bolalarni maktabning ilk bosqichiga yengil qadam qo‘yishida hamda sog‘lom bola va sog‘lom muhit sharoitini mustahkam yaratishga imkon beradi.
Treninglar maktabgacha ta’limtashkilot uslubchisi, maktabgacha tayyorlov guruhi tarbiyachisi va tarbiyalanuvchilari hamda ularning ota-onalari, boshlang‘ich sinf Tarbiyachilari ishtirokida o‘tkazilishi bola rivojlanishida to‘g‘ri tashxis qo‘yishga yordam beradi. Oilada uyushtiriladigan suhbatlarning alohida ahamiyati bor.
Odob-axloq mavzusidagi bunday muloqotlar farzandlarning til vositalarini mustaqil tarzda qo‘llashiga erishish zarurligini ko‘rsatadi. Bunday oilaviy suhbatlar bolaning kundalik faoliyat hamda sayr-u sayohatlarida samarali natija berishi, shubhasiz. Hozirgi zamon talablariga muvofiq oilada bolalar ona tilini, adabiy talaffuz me’yorlariga binoan barcha tovush va so‘zlarni aniq va tiniq talaffuz etib, so‘z boyligini rivojlantirmog‘i lozim.
Bola shaxsini shakllantirish, nutqini rivojlantirish borasida yo‘l qo‘yiladigan kamchiliklar ko‘p uchrab turadi. Ota-onalarning bolalarga beparvoligi, so‘zlashganda nutq madaniyatiga ahamiyat bermasligi bola nutqining bo’z ilishiga olib kelmoqda.
Oilada bolalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar tizimi birgalikda uyushtiriladigan o‘yin, sayrlarda yuqori darajada shakllanadi. Bolalar nutq madaniyatini shakllantirishda oila a’zolari va tengdoshlari bilan bo‘ladigan munosabatlar muhim rol o‘ynaydi. Tarbiya qanchalik erta boshlansa, hosili ham shuncha barvaqt ko‘zga tashlanadi. Shuning uchun ota-onalar va ta’lim tashkilotlari tarbiyachilari hamda pedagoglarning vazifasi yosh avlodni aqlan yetuk, jismonan sog‘lom, axloqan pok, barkamol inson qilib tarbiyalashdan iboratdir. Shuni ta’kidlash joizki, bola tarbiyasi bilan jiddiy shug‘ullangan ota-onalarning farzandlari ta’lim tashkilotida o‘z imkoniyatlarini mashg‘ulot jarayonida qiynalmasdan ko‘rsata oladi. Oila va ta’limtashkilotslarining o’z luksizligi bolani nafaqat jismoniy va aqliy jihatdan rivojlantiradi, balki uning ma’naviy shakllanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
|
