47
Ekstruziyalash uchun material granula holatida mashina bunkeri orqali
isitiladigan silindrga tushadi. U yerdan oquvchan holatga o'tgan
issiq material
aylanib turuvchi shnek vositasida oldinga surilib, mashinaning bosh qismiga
o'rnatilgan qolip orqali siqib chiqariladi. Demak, ekstruderning vazifasi polimerni
silindr bo'ylab siljishi, uning yumshashi va gomogenlashishga o'tishini ta'minlash,
undan tashqari silindr ichida gidrostatik bosim paydo qilishdan iborat.
Bosim
polimer oqishi va uning kallak orqali shaklga aylanishi uchun xizmat qiladi.
Isitiladigan silindr, chervyak singari, shartli ravishda uch zonaga bo'linadi:
1-zona - granulaning silindrga tushishi hamda uni oldinga siljishi va
zichlashish zonasi.
2-zona - siqish zonasi, bu zonada polimer sekin-asta issiqlik ta'sirida
yumshaydi va plastiklanadi. Jarayon berilayotgan issiqlik va materialning ichki
ishqalanishi natijasida. hosil bo'ladigan issiqlik tufayli amalga oshadi.
Polimerlar
suyuqlanganda hajmi kamayadi, shu tufayli bu zonada chervyak
kanalining chuqurligi kamayib borishi reja-lashtirilgan.
3-zona - me'yorlash deb ataladi. Bunda butun chervyak-vint kanali bo'ylab
suyuqlangan polimer bo'ladi va bu suyuqlanma qolipga siqib chiqarib beriladi.
Ekstruziyalashning texnologik parametria™. Bularga quyidagilar kiradi:
silindrda va kallakdagi suyuqlanmaning harorati; suyuqlanmaning kallakdagi
bosimi, shnekning aylanish tezligi (chastotasi).
Optimal rejimni belgilashda
termoplastning turi, uning molekular massasi,
kompozitsiya tarkibi, buyumning o'lchami va shakli, foydalanilayotgan uskuna
turlari va hokazolami hisobga olish kerak.
Kabellar, elektr tokini o'tkazuvchi simlarni izolatsiya qilishda ekstruderlarni
shakllovchi kallagi boshqacha konstruksiyaga ega, ya'ni vkladishli bo'ladi.
Murakkab profilga ega bo'lgan buyumlarni
olishda suyuqlanmaga katta
qarshilik ko'rsata oladigan kallaklar qo'llaniiadi.
Polivinilxlorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnekli ekstruder
yordamida qattiq quvurlar oiinadi. Bu quvurlar viniplast quvurlar deb ham aytiladi.
PoJietilenga nisbatan PVX kompozitsiyasidan olinadigan quvurlarda ekstruziya
48
harorati boshqacha bo'lishi bilan ham farq qiladi. Shuni ham eslatib o'tish kerakki,
viniplast quvurlaraing issiqlik o'tkazuvchanhgi po'lat quvurlarnikiga qaraganda
400 marta kam. Shuning uchun ham bunday quvurlaming tashqi devorlarida suv
tomchilari hosil bo'lmaydi.
Agar polietilendan olinadigan quvurlarni
ekstruderdan chiqayotgan
qovushqoq-oquvchan holatda 200°C dan ortiq ushlab turish mumkin bo'lsa, PVX
dan olinadigan quvurlar uchun 170— 180°C dan ortmasligi kerak, chunki PVX
ning termik turg'unligi poli-etilenga nisbatan ancha past.
Polietilen va poliprolipendan quvurlar olishda (ayniqsa, tashqi vodoprovod
tarmoqlari uchun ishlatiladigan quvurlar) tarkibiga (granulaga) 2-2,5%
miqdorida
yorug'lik stabilizatorlari - qurum qo'shiladi.
