Book · April 020 citations reads 71 author

42 
Avmobilsozlikda qo‘llaniladigan plastmassalarning
xossalari 
Avmobilsozlikda qo‘llaniladigan plastmassalarning 
ishlatilish xarorati 
Plastmassalarning 
turlari 
Zichligi, 
kg/m
3
Cho‘zilishdagi 
mustaxkamlik
chegarasi, MPa 
Yuqori bosimli 
polietilen 
910-930 
12-16 
Past bosimli
polietilen 
940-950 
10-12 
Polivinilxlorid 
1135-1400 
50-60 
Polistirol
1040-1100 
35-60 
Polimetakrilatlar 
1180 
60-80 
Fenoplastlar 
1140-1300 
12-50 
Plastmassalarning 
turlari 
Ishlatilish 
xarorati, 
°C 
Sovuqbardoshlik 
xarorati,°C 
Yumshalish 
xarorati,°C 
Yuqori bosimli 
polietilen 
-50 - +70 
-110--70 
80-90 
Past bosimli polietilen 
-60 -+80 
-115--130 
120-125 
Polipropilen 
15 -+100 
-8--15 
150-155 
Polivinilxlorid 
-10 -+60 
-40 
85 
Polistirol
-40 -+60 
-40 
85 
Ftorplast - 4 
269 - +250 
-270 
Polimetakrilatlar 
-60 - +60 
ABC - plastiklar 
-40 - +80 
105-112 
Poliamidlar 
-60 - +100 
-30 
200-220 
Polikarbonatlar 
-100 - +135 
-100 
150-160 
Poliformaldegidlar 
-60 - +120 
-40--60 
155-160 
Poliefirli shisha
-50 - +80 
Feno- plastlar 
-60 - +60 
Tolali iplar 
-40 - +120 
Tekstolit, PT, PK 
-60 - +125 
-60 
Getinaks 
-670 - +125 
-60 

43 
Avtomobil detallarida ishlatiladigan plasmassalar
Avtomobil 
detallari
P
las
tm
as
sa
tur
lar
i 
P
oli
eti
len 
pa
st 
bos
im
li
P
oli
eti
len 
yuqor
i 
bos
im
li
P
o
li
p
ro
p
il
en
P
o
li
sti
ro
-ll
ar
S
His
ha
tol
al
i 
plas
tm
as
sa
la
r 
S
te
k
lo
p
la
st
ik
la
r 
P
o
li
u
re
ta
n
la
r 
P
o
li
am
id
la
r 
F
en
o
lf
o
rm
al
d
egi
d
la
r 
P
o
li
k
ar
b
o
- 
n
at
lar
F
en
o
p
la
st
la
r 
A
k
re
la
tl
ar
Asboblar panellari
+ 
+ 
Bamperlar 
+ 
+
Rul g‘ildiraklari 
+ 
+ 
+ 
Prokladkalar 
+ 
Ќanotlar 
+ + 
Kapotlar 
+
Bagajniklar 
+
Eshik panellari
+ 
+
+ + 
Yonilgi baki 
+ 
Podkopodniklar 
+ 
Bosh qo‘ygichlar 
+ 
Radiator qafaslari 
g‘ildirak qalpog‘i 
+ 
+
+ 
+ 
Moy baki 
+ 
Akkumlyator
+ 
Yuvish baki 
+ 
+ 
Tormoz suyuqlik 
baki 
+ 
+ 
Jildli qoplamalar 
+ 
+ 
+ 
+
+ 
Korpus qopqog‘i 
+ 
+ 
Korobkalar 
+ 
+
+
+ 
Trubkalar 
+ 
+ + 
+ 
Probkalar 
+ 
+ 
+
+
Filtrlar 
+ 
+ 
+
+
Xavo filtr korpusi 
+
+
Dastalar 
+ 
+ 
+ + 
+ 
+ + 
Qalpoqlar
+ 
+ 
+ 
+
+
+ + 
Tugmalar
+ 
+ 
+ 
+
+
+ + 
Kollektorlar
+ 
+ 
+
+
Raspredelit 
qopqog‘i 
+ 
+ 
+ 
+ 

44 
2.4. Plastmassalarning olinish usullari. 
Plastmassaning asosiy qayta ishlash usuli avtomobil detallarda ishlash 
uchun, presslash, bosim ostida quyish, ekstuziya qilish vaakum yordamida shakl 
berish va boshqalarda qo`llaniladi. 
Presslash. Usulning moxiyati buyum shakli bosim ostidagi press 
materiallardan qovushqoq, holatigacha qizdirilgan, shakllantiruvchi asbob 
vositasida matrisa va puasson oralig`idan iborat. Qisqa vaqt ichida materalga 
bosim ostida quyiladi, detalning shakllanishi eritma qotguncha davom etadi. 
Natijada qattiq, eriydigan, aralashmaydigan material hosil bo`ladi. Barcha fenol 
plasstlari presskukunlar, tola ipli, shishatola hamda yarimfabrikatlar (tekstolitlar va 
getinokslar) presslash yuli bilan qayta ishlanadi. Presslash yuli bilan yirik gabaritli 
buyumlar va termoplastlar qayta ishlanadi. 
Presslash - texnologik jarayondir. Bu usul orqali polimer materiallardan 
buyum ishlab chiqariladi. Bu usulda bosim ta'sirida material plastik 
deformatsiyaga uchrab, qolip shaklini egallaydi. Agar shakl berilayotgan material 
isitmasdan turib plastik deformatsiyalanish xususiyatiga ega bo'lsa, u holda jarayon 
sovuq qolipda olib borilib, sovuqlayin presslash deb, issiq qolipda shakllash 
issiqJayin presslash deb ataladi. 
Ikkinchi 
usul, 
agar 
shakllash 
uchun 
presslanayotgan 
material 
qovushqoqligini kamaytirish lozim bo'lsa yoki shakllash vaqtida choklanish 
reaksiyasi ketishi uchun unga yuqori harorat ta'sir etish kerak bo'lsa qo'llaniladi. 
Keltirilgan jarayon bosim ostida ketadi. Issiqlayin presslash jarayonda 
qo'llaniladigan uskunalarga qarab kompression (to'g'ridan to'g'ri) yoki quyib 
(трансферный) presslash deyiladi. 
Shunday qilib, termoreaktiv polimer materiallardan buyum olish 
materialning plastik deformatsiyalanishiga asoslangan bo'lib, bu deformatsiya 
bosim va harorat bir paytda ta'sir etganda amalga oshadi. Bu paytda shakllanish 
turg'unligi bog'lovchi kimyoviy reaksiyasining choklanishi tufayli vujudga keladi 
(uch o'lchamli struktura hosil bo'ladi). 

45 
Presslash usuli ko'pincha fenol-formaldegid, melamin for-maldegid, 
epoksid, to'yinmagan poliefir smolalar asosida tayyor-langan kompozitsiyalardan 
buyumlar olishda qo'llaniladi. 
Kukunsimon polimer va plastizollardan buyum shakllash. Rotatsion 
shakllash - ichi bo'sh buyumlar ishlab chiqarish usulidir. Buning uchun termoplast 
polimer kukun yoki pasta holida bo'lishi kerak. 
Shakllash quyidagi operatsiyalardan iborat: aniq bir miqdordagi polimer 
metalldan yasalgan ichi bo'sh qolipga solinadi, uning og'zini bekitib, aylantiriladi. 
Qolip polimerning suyuqlanish haroratigacha qizdiriladi. Metall qolip 
aylanganda polimer material bir tekisda ichki yuzaga taqsimlanadi, zichlashadi va 
aniq qalinlikda monolit qoplama hosil qiladi. Bunda suyuqlanma markazdan 
qochma kuch va adgeziya tufayli qolipga yopishadi. Sovitilgandan keyin qolip 
ochiiadi va ichi bo'sh tayyor buyum olinadi.
Buyumni sovitish bir yoki ikki tomonlama bo'lishi mumkin. Bu shakllash 
usuli va buyum konstruksiyasiga bog'liq. Siqib havo yuborish orqali buyum 
sovitiladi. 
Sovitish sekin-asta amalga oshirilishi kerak, aks holda buyum qiyshayishi 
mumkin. Sovitish jarayonida ma'lum darajada buyum kirishadi va bu jarayon 
polimer molekulasining oriyentatsiyalanish darajasiga bog'liq.Ikkinchi darajali о 'q 

46 

Download 1,92 Mb.