33
martali o’zgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay bo’lgan sharoitda
qo’llaniladi.
Differensial sxemali o’lchash o’zgartirgichlari nazorat qilinayotgan kattalikni
uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati bo’lganda qo’llaniladi.
Differensial sxema ta’minot manbaiga ega ikkita yonma-yon konturdan iborat,
o’lchov asbobi konturlarning umumiy tarmog’iga ulanadi va konturlar
toklarining farqini sezadi. Differensial sxemalarda parametrik datchiklar(
qarshilik o’zgarishi bilan) qanday qo’llanilsa, generatorli datchiklar(EYuK
o’zgarishi bilan) ham shunday qo’llanilishi mumkin.
Parametrik datchiklar
ulangan differensial sxemalar 1.10-rasmda ko’rsatilgan(a – datchik bitta
konturga ulangan; b – datchik ikkala konturga ulangan). Ikkala konturni
ta’minlovchi EYuK bir xil. Generatorli datchik ulangan differansial sxema 1.11-
rasmda ko’rsatilgan. Bu sxemada differensial transformator datchik bo’lib
hisoblanadi.
1.10-rasmda Parametrik datchiklar differensial 1.11-rasmda
sxemalar Generatorli datchik sxema
Kompensatsion sxemali o’zgartirgichlar usuli
esa yuqori aniqlik bilan
ishlashi, universalligi hamda o’zgartirish koeffitsiyentining tashqi ta’sirlarga
deyarli bog’lik emasligi bilan ajralib turadi.
34
Kompensatsion sxemalar datchiklar yordamida EYuK yoki kuchlanishga
o’zgaruvchi noelektrik kattaliklarni o’lchash uchun ishlatiladi. Datchik signali
kompensatsiyalovchi kuchlanish bilan taqqoslanadi. Kompensatsiyalovchi
kuchlanishni toppish qo’lda yoki avtomatik bajariladi.
Avtomatik
kompensatsiyali asboblar avtomatik potensiometrlar deyiladi. Qo’l bilan
muvozanatlashadigan
oddiy
kompensatsion
sxemani ko’rib
chiqamiz.
O’lchanayotgan EYuK Ex yoki U
x
R resistor qismidan iborat o’zgaruvchan
simli resistor Rk ni olgan U
k
kuchkanish belgisi bo’yicha teng va qarama-qarshi
holatda muvozanatlashadi. Bu qarshilik ikkita harakatlanmaydigan
chiqish va
cho’tka ko’rinishidagi bitta harakatlanuvchi kirishga ega. Rezistorning barcha
qarshiligi R EYuK ga ega E ta’minlash manbai zanjiriga ulanadi. O’zgaruvchan
qarshilik Rk cho’tkaning
x siljishiga proporsional: Rk=(R/L)
x, bu yerda L –
harakatsiz chiqishlar orasidagi sim o’ramlarning umumiy uzunligi. Mos holda
kompensatsiyalovchi kuchlanish Uk
x siljishga proporsional Uk=(IR/L)
x, bu
yerda I – EyuK E ta’sirida R resistor orqali o’tuvchi tok.
1.12-rasm. Qo’l bilan muvozanatlashtiriladigan kompensatsion o’lchash
sxemasi.
