Bog'liq Boshqarish sistemalarining elementlari va qurilmalari
Statik xarakteristika, bu elementlarning statik rejimidagi chiqish kattaligi
N ning, kirish kattaligi X ga funksionak bog’liqligidir, yani y=f(x)
Statik xarakteristikalar chiziqli yoki nochiziqli bo’lishi mumkin.
1.7- rasim. avtomatik elementlarning static xarakteristikalari.
Chiziqli static xarakteristikasi rasm 1.7- a da tasvirlangan. Rasm 1.7-b
statik xarakteristika nochiziqli deyladi. Rasm 1.7- c statik xarakteristika releli
detalda. Bazi elementlarda kirish kattaligining kichik qiymatlarida chiqish
kattaligi 0 ga teng (rasim 1.7-d). ularda faqat kirish kattaligiu x
a
bo’lgandagina chiqish kattaligi o’zgara boshlaydi. Bu еrda kirish kattaligining
x=a qiymat i- sezgirlik chegarasi deyladi.
Dinamik xarakteristika: sistemaning bir turg’un holatidan kirish va
chiqish kattaliklarining qiymatlari boshqa bo’lgan ikkinchi holatga o’tadi
dinamik rejim yoki o’tkinchi jarayon deyiladi, ya’ni kirish kattaligi x va chiqish
kattaligi y lar vaqt davomida o’zgaradi. x va y kattaliklarning o’zgarish jarayoni
30
qaysidir t=t o’z vaqt chegarasidan boshlanadi va inersion va noinersion rejimlarda
bajarilishi mumkin. Inersionlik bo’lmagandagi x va y ning o’zgarish jarayoni
1.8a-rasmda keltirilgan grafik bilan tavsiflanadi.
1.8-rasm.Kirish kattaligini sakrashsimon o’zgarishida elementdagi o’tish
jarayoni:
a – inersionlik bo’lmaganda; b,v – inresionlik mavjud bo’lganda.
Inersionlik mavjud bo’lganda y ni x ning o’zgarishiga nisbatan
o’zgarishining kechikishi kuzatiladi. Bu holatda 0 dan x0 gacha kirish
kattaligining sakrashsimon o’zgarishida (1.8b-rasm) chiqish kattaligi y
o’rnatilgan qiymat y
o’rt
ga birdaniga erishmaydi, o’rnatilgan qiymatga erishish
vaqti mobaynida o’tish jarayoni sodir bo’ladi. Bunda o’tish jarayoni
aperiodik(tebranishsiz) so’nuvchi (1.8b-rasm) yoki tebranishli so’nuvchi (1.8v-
rasm) bo’lishi mumkin.
Avtomatik elementlarning o’tkinchi jarayondagi holati, o’tish (переходная)
xarakteristikalari bilan ifodalaniladi. O’tish xarakteristikasi deb, kirish kattaligi
sakrab (keskin) o’zgarganda, chiqish kattaligining vaqtiga bog’liqligiga y(t)
aytiladi.
31
1.9- rasm. Avtomatik elementlarining o’tish xarakteristikalari.
O’tish xarakteristikalari inertsiyasiz, inertsiyalik va tebranuvchan bo’lishi
mumkin. Avtomatik elementlarning ishonchliyligi deb, ularning eksplyuatatsiya
jarayonida ishlash qobiliyatini saqlash xususiyati tushuniladi. Ishonchliylikka
baxo berishda, “buzilish” (“оtkаz”) tushunchasi ishlatilinadi.
