74
Q(t)=Q
1
(t)-Q
2
(t)
O’lchovchi qurilma kirish
va chiqish kattaliklari Q
1
(t) va Q
2
(t) ni
taqqoslash, har xillik burchagi Q(t) ni elektrik signal Uq ga aylantirish uchun
hizmat qiladi. Signal kuchaytiruvchi o’zgartiruvchi qurilma Kirishi beriladi, bu
erda uni kuchaytirish va ijro etuvchi qurilmaga ta’sir qilish uchun qulay bo’lgan
formaga aylantiriladi. Kuchaytiruvchi sistemalarda o’lchovchi qurilma sifatida
transformator rejimidagi selsin, potensiometr, aylantiruvchi transformatorlar va
boshqa elementlar qo’llaniladi. Kuchaytiruvchi o’zgartiruvchi qurilmalar
sifatida magnit,
elektron, yarimo’tkazgich, elektromashinali, releli va boshqa
qurilmalar qo’llaniladi.
Ish bajaruvchi qurilma sifatida doimiy va o’zgaruvchan tok dvigateli,
induksion muftalar va boshqalar qo’llaniladi.
Har bir element yoki umuman sistema uchun kirish kattaligi X
kir
va
chiqish kattaligi X
chiq
orasidagi bog’liqlik xarkterli hisoblanadi.
Bu bog’liqlik dinamika tenglamasi bilan ifodalanishi mumkin, qaror topgan
rejimda esa doimiy ta’sirlarda statik tenglama bilan ifodalanadi
Ijro etuvchi doimiy tok dvigateli bo’lgan kuzatuvchi sistemaning
prinsipial sxemasi:
2.27-rasm. Selsin-datchig va selsin-qabulovchi.
O’lchash qurilmasi sifatida hamma maketlarda
transformator rejimida
ishlovchi selsinlar ishlatilgan. Selsinli o’lchash sxemasi selsin-datchigi SD va
selsin-qabul qilgich SP dan tashkil topgan. Selsin-datchikning bir fazali
75
cho’lg’ami tok manbaiga ulangan. Selsin datchikning va selsin-qabul
qilgichning uch fazali cho’lg’ami o’zaro bir-biri bilan ulanadi. Selsin qabul
qilgichning bir fazali cho’lg’ami kuchaytirgichning birinchi kaskadi kirish
transformatoriga ulanadi. Selsin-qabul qiluvchi rotori reduktor orqali mexanik
ravishda ijro etuvchi dvigatel vali bilan ulanadi. Selsin-qabul
qiluvchining bir
fazali cho’lg’amidagi kuchlanish U
0
burchak Q ning o’zgarishiga bog’liq holda
o’zgaradi.
U
Q
=U
m
*sinQ*sinW
n
t,
bu erda Q=Q
1
-Q
2
; U
m
– sinxronizatsiyaning maksimal kuchlanishi, W
n
– tok
manbai chastotasi. Burchak har xilligining kichik qiymatlari (Q=10
) da
o’lchovchi sxema chiqishidagi kuchlanish kattaligi Q ga proporsional ravishda
o’zgaradi deb qabul qilish mumkin, ya’ni
U
Q
=K
Q
*Q
bu erda K
Q
– selsin sxemasini o’zgartirish koeffitsienti, u U
Q
=f(Q) o’lchanuvchi
sxema boshlang’ich uchastkasida statik xarakteristikasidan aniqlanadi.
Kuchaytiruvchi-o’zgartiruvchi qurilmalar bir necha ijro etishga ega. Bir
xil maketlarda dastlabki kaskad sifatida elektronli fazasezuvchan kuchaytirgich
to’g’rilagich qo’llanilgan, quvvat kuchaytirgichi sifatida elektromashinali
kuchaytirgich
qo’llanilgan,
uning
chiqishiga
DPT
boshqarish
yakor
cho’lg’amiga ulangan. Boshqa maketda dastlabki kaskad sifatida va quvvatni
kuchaytiruvchi kaskad sifatida bitta o’zgaruvchan tok kuchaytirgichi
qo’llanilgan. Uning chiqishiga asinxron dvigatelni boshqaruvchi cho’lg’am
ulangan. Elemenlar va umuman sistemaning statik xarakteristikasini olish uchun
stendlarda o’lchovchi apparatura mavjud. O’lchovchi qurilma,
kuchaytiruvchi-
o’zgartiruvchi qurilma va dvigatelning statik xarakteristikalar olish uchun ochiq
sistemaning sxemasi yig’iladi. Selsin-datchikning rotorini burab, selsin-qabul
qilgichning chiqishidagi kuchlanishni noldan mumkin bo’lgan maksimal
qiymatgacha o’zgartirish mumkin, shuningdek eltuvchi chastota kuchlanishning
fazasini 180° gacha o’zgrtirish mumkin. Xarakteristikani olishdan oldin ochiq
76
sistema sxemasi shunday holda simmetriyalashishi kerakki, selsin qabul
qilgichning
minimal kuchlanishida, kuchaytirgich chiqishida kuchlanish
bo’lmasligi kerak.
O’lchovchi qurilmaning statik xarakteristikasi selsin-qabul qilgichning bir
fazali cho’lg’amidagi kuchlanish U
Q
bilan burchak har xilligi Q orasidagi
bog’liqlik bilan ifodalanidi va burchak har xilligi Q 0
dan to 180
gacha
o’zgarganda o’lchovchi sxema chiqishidagi yuklamani hisobga olgan holda
olinadi. Selsin sxemaning kelishilgan holati deb shunday holat olinadiki, bunda
selsin qabul qiluvchisining bir fazali cho’lg’amidagi kuchlanish U
Q
qoldiq
kompensatsiyalanmaydigan kuchlanish hisobiga mumkin bo’lgan minimal
qiymatga ega bo’ladi. Bir vaqtning o’zida U
u
=f(U
Q
) bog’liqlik ham olinadi.
Burchak har xilligi Q selsin-datchigi rotorini selsin-qabul
qiluvchi rotori
harakatsiz bo’lganda burish yo’li bilan beriladi va bevosita selsin-datchik
validagi shkala bo’yicha o’lchanadi.
Ijro etuvchi dvigatel tezligi
rostlovchi xarakteristika tenglamasidan
aniqlanadi.O’lchovchi qurilma va kuchaytirgichning statik xarateristikalarini
olish uchun chiqish kattaligi kirish kattaligiga proporsional ravishda
o’zgaradigan taxminiy diapazonni aniqlash lozim.
Xatolikni topish uchun selsin-datchigi (SD) va selsin qabul qiluvchi
(SQQ)
vallarida
strelkalar
o’rnatilgan,
ular
graduslarda
belgilangan
xarakatlamaydigan disklar atrofida buriladi.
