Boshqarish sistemalarining elementlari va qurilmalari

77 
7. Sig‘imli datchikni ishlashini tushuntiring
8.Generatorli o’zgartgichlar haqida umumiy ma`lumot bering?
9. Termoelektrik o’zgartgichlarishlatilish soxasi?
10. Induksion o’zgartgichlarishlash prinsipi?
11. Fotoelektrik o’zgartgichlar tuzilishi? 
12.Aylanuvchi transformatorlar qanday qurilma?
13. Selsin datchik va selsin premniklarni ishlash rejimlarini tushuntiring.
14. Datchiklarni elementar oʻzgartirgichlar sifatida ulanish sxemalari qanday? 
 
 
III-BOB. BOSHQARISH SISTEMALARI KUCHAYTIRGICHLARI.
3.1. Kuchytirgichlarni sinflanishi,tavsiflari. Kuchytirgichlarda 
teskari aloqalar.
Avtomatik qurilmalardan ko’pincha datchiklardan keladigan signallar 
quvvati rostlanuvchi miqdorlarni ko’rsatilgan darajada ushlab turish uchun 
qo’llaniladigan rostlovchi qurilmalar boshqarish uchun yetarli bo’lmaydi. 
Bunday hollarda kuchsiz signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlardan 
foydalaniladi. 
Kuchaytirgich–deb, kirish signali uni kurinishi va fizik tabiatini 
o’zgartirmagan holda, kuchaytirish uchun qo’llaniladigan qurilmaga aytiladi. 
Quvvat bo’yicha signalni kuchaytirish tashqi manbaa energiyasi evaziga 
boshqariladi 
Avtomatik boshqarish sistemalari, radiotexnika, radiolokasiya va boshqa 
sistemalarda kichik quvvatli signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlardan 
foydalaniladi. Kichik quvvatli o’zgaruvchan signalning parametrlarini 
buzmasdan doimiy kuchlanish manbaining quvvati hisobiga kuchaytirib 
beruvchi qurilma kuchaytirgich deb ataladi.

78 
Kuchaytirgich qurilmasi kuchaytiruvchi element, tranzistor, rezistor, 
kondensator, 
chiqish 
zanjiridagi 
doimiy 
kuchlanish 
manbai, 
hamda 
iste`molchidan iborat. Bitta kuchaytiruvchi elementi bo’lgan zanjir kaskad deb 
ataladi. Kuchaytiruvchi element sifatida qanday element ishlatilishiga qarab 
kuchaytirgichlar elektron, magnitli va boshqa xillarga bo’linadi. Ish rejimiga 
ko’ra ular chiziqli va nochiziqli kuchaytirgichlarga bo’linadi. Chiziqli ish 
rejimida 
ishlovchi 
kuchaytirgichlar 
kirish 
signalini 
uning 
shaklini 
o’zgartirmasdan kuchaytirib beradi. Chiziqli bo’lmagan ish rejimida ishlovchi 
kuchaytirgichlarda esa kirish signali ma`lum qiymatga erishganidan so’ng 
chiqishdagi signal o’zgarmaydi. 
Chiziqli 
rejimda 
ishlaydigan 
kuchaytirgichlarning 
asosiy 
harakteristikasiamplituda chastota harakteristikasi (AChX) dir. Ushbu 
harakteristika kuchlanish bo’yicha kuchaytirish koeffisientining moduli 
chastotaga qanday bog’liqligini ko’rsatadi. AChX siga ko’ra chiziqli 
kuchaytirgichlar tovush chastotalar kuchaytirgichi (TChK), quyi chastotalar 
kuchaytirgichi, (QChK), yuqori chastotalar kuchaytirgichi (YuChK). Sekin 
o’zgaruvchan signal kuchaytirgichi yoki o’zgarmas tok kuchaytirgichi (O’TK) 
va 
boshqalarga 
bo’linadi.Avtomatik 
qurilmada 
turli 
kuchaytirgichlar 
qo’llaniladi: elektrik (Magnitli, elektron, yarimo’tkazgichli, elektr mashinali) va 
noelektik (gidravlik,pnevmatik, mexaniq) va boshqalar. Kuchaytirgichlar ishini 
asosiy ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: kuchaytirish koeffitsenti, sezgirlik 
va foydali ish koeffitsenti. Kuchaytirgichlarni quvvat bo’yicha kuchaytirish 
koeffitsenti – deb uni chiqish quvvati miqdori (R
chik
) ni, kirish kuvvati mikdori 
(R
kir
) ga nisbatiga aytiladi. Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar miqdorlari 
bo’yicha kuchaytirish koeffitsentlari:
чик
кир
р
Р
Р
К


Download 4,61 Mb.