77
7. Sig‘imli datchikni ishlashini tushuntiring
8.Generatorli o’zgartgichlar haqida umumiy ma`lumot bering?
9. Termoelektrik o’zgartgichlarishlatilish soxasi?
10. Induksion o’zgartgichlarishlash prinsipi?
11. Fotoelektrik o’zgartgichlar tuzilishi?
12.Aylanuvchi transformatorlar qanday qurilma?
13. Selsin datchik va selsin premniklarni ishlash rejimlarini tushuntiring.
14. Datchiklarni elementar oʻzgartirgichlar sifatida ulanish sxemalari qanday?
III-BOB. BOSHQARISH SISTEMALARI KUCHAYTIRGICHLARI.
3.1. Kuchytirgichlarni sinflanishi,tavsiflari. Kuchytirgichlarda
teskari aloqalar.
Avtomatik qurilmalardan ko’pincha datchiklardan keladigan signallar
quvvati rostlanuvchi miqdorlarni ko’rsatilgan darajada ushlab turish uchun
qo’llaniladigan rostlovchi qurilmalar boshqarish uchun yetarli bo’lmaydi.
Bunday hollarda kuchsiz signallarni kuchaytirish
uchun kuchaytirgichlardan
foydalaniladi.
Kuchaytirgich–deb, kirish signali uni kurinishi va fizik tabiatini
o’zgartirmagan holda, kuchaytirish uchun qo’llaniladigan qurilmaga aytiladi.
Quvvat bo’yicha signalni kuchaytirish tashqi manbaa energiyasi evaziga
boshqariladi
Avtomatik
boshqarish sistemalari, radiotexnika, radiolokasiya va boshqa
sistemalarda kichik quvvatli signallarni kuchaytirish uchun kuchaytirgichlardan
foydalaniladi. Kichik quvvatli o’zgaruvchan
signalning parametrlarini
buzmasdan doimiy kuchlanish manbaining quvvati hisobiga kuchaytirib
beruvchi qurilma kuchaytirgich deb ataladi.
78
Kuchaytirgich qurilmasi kuchaytiruvchi element,
tranzistor, rezistor,
kondensator,
chiqish
zanjiridagi
doimiy
kuchlanish
manbai,
hamda
iste`molchidan iborat. Bitta kuchaytiruvchi elementi bo’lgan zanjir kaskad deb
ataladi. Kuchaytiruvchi element sifatida qanday element
ishlatilishiga qarab
kuchaytirgichlar elektron, magnitli va boshqa xillarga bo’linadi. Ish rejimiga
ko’ra ular chiziqli va nochiziqli kuchaytirgichlarga bo’linadi.
Chiziqli ish
rejimida
ishlovchi
kuchaytirgichlar
kirish
signalini
uning
shaklini
o’zgartirmasdan kuchaytirib beradi. Chiziqli bo’lmagan ish rejimida ishlovchi
kuchaytirgichlarda esa kirish signali ma`lum qiymatga erishganidan so’ng
chiqishdagi signal o’zgarmaydi.
Chiziqli
rejimda
ishlaydigan
kuchaytirgichlarning
asosiy
harakteristikasiamplituda chastota harakteristikasi (AChX) dir. Ushbu
harakteristika kuchlanish bo’yicha kuchaytirish
koeffisientining moduli
chastotaga qanday bog’liqligini ko’rsatadi. AChX siga ko’ra chiziqli
kuchaytirgichlar tovush chastotalar kuchaytirgichi (TChK), quyi chastotalar
kuchaytirgichi, (QChK), yuqori chastotalar kuchaytirgichi (YuChK).
Sekin
o’zgaruvchan signal kuchaytirgichi yoki o’zgarmas tok kuchaytirgichi (O’TK)
va
boshqalarga
bo’linadi.Avtomatik
qurilmada
turli
kuchaytirgichlar
qo’llaniladi: elektrik
(Magnitli, elektron, yarimo’tkazgichli, elektr mashinali) va
noelektik
(gidravlik,pnevmatik, mexaniq) va boshqalar. Kuchaytirgichlar ishini
asosiy ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: kuchaytirish koeffitsenti,
sezgirlik
va foydali ish koeffitsenti. Kuchaytirgichlarni quvvat bo’yicha
kuchaytirish
koeffitsenti – deb uni chiqish quvvati miqdori
(R
chik
) ni, kirish kuvvati mikdori
(R
kir
) ga nisbatiga aytiladi. Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar miqdorlari
bo’yicha kuchaytirish koeffitsentlari:
чик
кир
р
Р
Р
К
