Boshqarish sistemalarining elementlari va qurilmalari

79 
Sezgirlik kuchaytirgichlarni kichik signallarni qabul qilib ularni 
kuchaytirish qobiliyatidir. Foydali ish koeffitsenti – kuchaytirgichni chiqish 
signali quvvatini manbaa quvvatiga nisbatidir.
манбаа
иш
Р
Р


 
3.1-rasm. Avtomatik boshqarish tizimi elementlarining funksional 
sxemalari: a – passiv element(E); b – aktiv element (kuchaytirgich); v – teskari 
aloqali element(TA). Kuchaytirgichlarga quyiladigan talablar: kuchaytirilgan 
signal quvvati yuqori, inersionligi kam, sezgirligi yuqori va statik tavsifi tugri 
chiziqli bo’lishi kerak. Quyida elektrik signal kuchaytirgichlarning bir necha turi 
keltirilgan. 
Magnit signal kuchaytirgichlar 
Magnit 
signal 
kuchaytirigichlarni 
ishlashi 
ishchi 
chulg’am 
induktivliginingo’zakni o’zgarmas tok orqali magnitlashga bog’liqligiga 
asoslangan. Quyida 3.2.rasmda soddalashtirilgan magnit kuchaytirgichsxemasi 
berilgan. U uchsterjenli po’lat o’zakdan, boshqarish chulg’ami W
b
ham da
ishchi chulg’ami W
ish
dan iborat. 
3.2.-rasm. (a) Magnit kuchaytirgich sxemasi va (b) yuklama tokini boshqarish 
tokiga bog’liqligi 

80 
3.2. (b)-rasmda yuklamadagi tok kuchi (I
yuk
)ni boshqaruvcho`lg’amidagi 
toki (I
b
)ga bog’liqligi aksettirilgan. Boshqaruv cho`lg’amidagi tok I
b
ni o’zgarishi 
yuklamadan tok I
yuk
ni o’zgarishiga olib keladi. Tok I
b
ni ortib borishi esa 
magnitlovchi maydonni kuchaytiradi, magnit o’tkazuvchanlik va induktivlik esa 
kamayadi. Natijada yuklama zanjiridato’la qarshilik kamayib tok I
yuk
ni ortishiga 
sabab bo’ladi. Boshqarish chulg’ami o’zgarmas tok manbaasiga ulanadi va u 
o’zakni magnitlash uchun kerak. Ishchi chulg’amlar va yuklama o’zgaruvchi tok
tarmogiga ketma-ket qilib ulanadi. Uzgaruvchan tok kuchlanishi va 
aktivqarshilik R o’zgarmaganda yuklamadagi tok zanjirini induktivqarshiligi X
L 
ga bog’liq bo’ladi, ya’ni
2
2
L
ю
X
R
U
I


 
Induktiv qarshilik esa o’zgaruvchan tok burchak chastotasi (

) ham da 
chulg’am induktivligi Lga boglik, ya’ni X=

 L. 
Induktivlikni quyidagi formuladan topish mumkin: 
L=4

10
-7
W
2
S/L

; bundaW-chulg’amlar soni: S-o’zak kesim yuzasi, m
2
L-
po’lat o’zakni o’rtacha uzunligi, m; 

-magnit o’tkazuvchanlik. Bu formuladan 
ko’rinib turibdiki, induktivlik magnit o’tkazuvchanlikka to’gri proportsional 
ekan. 3.1. b)-rasmda yuklamadagi tok kuchi (I
yuk
) ni boshqaruv cho’lgamidagi 
tok (I
b
) ga boglikligi aks ettirilgan. Boshqaruv chulg’amidagi tok I
b
ni o’zgarishi 
yuklamadan tok I
yuk 
ni o’zgarishiga olib keladi. Tok I
b 
ni ortib borishi esa 
magnitlovchi maydonni kuchaytiradi, magnit o’tkazuvchanlik va induktivlik esa 
kamayadi. Natijada yuklama zanjiridagi to’la qarshilik kamayib tok I
yuk 
ni 
ortishiga sabab bo’ladi. Magnitli kuchaytirgichlarni afzalligi ularni sodda 
tuzilishiga ega ekanligidir. 

Download 4,61 Mb.