85
baza toki I
bd
atrofida o’zgaruvchan baza toki hosil bo’ladi. I
bd
ning qiymati
o’zgarmas manba kuchlanishi E
K
va
qarshilik R
1
ga bog’liq bo’lib, bir necha
mikroamperni tashkil qiladi. Berilayotgan signalning o’zgarish qonuniga
bo’ysunadigan baza toki iste`molchi (I
bd
) dan o’tayotgan kollektor tokining ham
shu qonun bo’yicha o’zgarishiga olib keladi. Kollektor toki bir necha
milliamperga teng. Kollektor tokining o’zgaruvchan
tashkil etuvchisi
iste`molchida amplituda jihatdan kuchaytirilgan kuchlanish pasayuvi U
ChIQ
ni
hosil qiladi. Kirish kuchlanishi bir necha millivol`tni tashkil etsa, chiqishdagi
kuchlanish bir necha vol`tga tengdir. Kaskadning
ishini grafik usulda tahlil
qilish mumkin. Tranzistorning chiqish harakteristikasida AV nagruzka chizig’ini
o’tkazamiz (
3.6
,b- rasm). Bu chiziq
U
KE
=E
K
, I
K
=0 va
U
KE
=0 , I
K
=E
I
/R
I
koordinatali A va V nuqtalardan o’tadi. AV chiziq I
Kmax
, U
Kemax
va R
K
=U
Kmax
I
Kmax
bilan chegaralangan sohaning chap tomonida joylashishi kerak. AV chiziq
chiqish harakteristikasini kesib o’tadigan qismda ish uchastkasini tanlaymiz. Ish
uchastkasida signal eng kam buzilishlar bilan kuchaytirilishi kerak. Nagruzka
chizig’ining S va D nuqtalar bilan chegaralangan qismi bu shartga javob beradi.
Ish nuqtasi O, shu uchastkaning o’rtasida joylashadi. DO kesmaning abssissalar
o’qidagi proeksiyasi kollektor kuchlanishi o’zgaruvchan
tashkil etuvchisining
amplitudasini bildiradn. SO kesmaning ordinatalar o’qidagi proeksiyasi
kollektor tokining amplitudasini bildiradi. Boshlang’ich kollektor toki (I
KO
) va
kuchlanishi (U
KEO
) O nuqtaning proeksiyalari bilan aniqlanadi. Shuningdek, O
nuqta boshlang’ich tok I
bO
va kirish harakteristikasidagi O ish nuqtasini aniqlab
beradi. Chiqish harakteristikasidagi S va D nuqtalarga kirish harakteristikasidagi
S’ va D’ nuqtalar mos keladi. Bu nuqtalar kirish signalining buzilmasdan
kuchaytiriladigan chegarasini aniqlab beradi.
Kaskadning chiqish kuchlanishi
u
ChIK
=i
K
R
I
Kaskadning kirish kuchlanishi
U
KIR
=i
b
R
KIR
86
bu erda
R
KIR
- tranzistorning kirish qarshiligi.
Tok i
I
i
b
qarshilik
R
I
R
kir
bo’lgani uchun
sxemannng chiqishidagi
kuchlanish kirish kuchlanishidan ancha kattadir. Kuchaytirgichning kuchlanish
bo’yicha kuchaytirish koeffisient K
U
quyidagicha aniqlanadi:
max
max
k ir
chiq
u
U
U
K
yoki garmonik signallar uchun
k ir
chiq
u
U
U
K
Kaskadning tok bo’yicha kuchaytirish koeffisienti:
k ir
chiq
i
I
I
K
bu erda I
ChIq
- kaskadning chiqish tomonidagi tokning qiymati; I
KIR
- kaskadning
kirish tomonidagi tokning qiymati. Kuchaytirgichning quvvat bo’yicha
kuchaytirish koeffisienti:
k ir
chiq
P
P
P
K
bu erda R
ChIq
- iste`molchiga beriladigan quvvat; R
KIR
– kuchaytirgichning kirish
tomonidagi quvvat.
Kuchaytirish texnikasida bu koeffisientlar logarifmik qiymat desibellda
(amerikalik injener Bell sharafiga qo’yilgan) o’lchanadi.
K
u
(dB)=20lgK
u
yoki K
u
=10
2
)
дБ
(
K
u
K
i
(dB)=20lgK
i
yoki K
i
=10
2
)
дБ
(
K
i
K
P
(dB)=20lgK
P
yoki K
P
=10
2
)
дБ
(
K
Р
Odamning eshitish sezgirligi signalning 1dB o’zgarishini
ajrata olgani
uchun ham shu o’lchov birligi kiritilgan. Har bir kuchaytirgich kuchaytirish
koeffisientlaridan tashqari quyidagi parametrlarga ham egadir.
87
Kuchaytirgichning chiqish quvvati (iste`molchiga signalni buzmasdan
beriladigai eng katta quvvat):
i
chiq
chiq
R
U
P
max
2
Kuchaytirgichning foydali ish koeffisienti
um
chiq
Р
P
bu erda P
UM
- kuchaytirgichning hamma manbalardan iste`mol
qiladigan
quvvati. Kuchaytirgichning dinamik diapazoni kirish kuchlanishining eng kichik
va eng katta qiymatlarining nisbatiga teng bo’lib, dB da o’lchanadi:
min
max
lg
20
k ir
k ir
U
U
D
Chastotaviy buzilishlar koeffisienti M(f) o’rta chastotalardagi kuchlanish
bo’yicha kuchaytirish koeffisienti K
u0
ning ixtiyoriy chastotadagi kuchlanish
bo’yicha kuchaytirish koeffisientiga nicbatidir:
uf
uo
K
K
)
f
(
M
Chiziqli bo’lmagan
buzilishlar koeffisienti
yuqori chastotalar
garmonikasi o’rta kvadratik yig’indisining chiqish kuchlanishining birinchi
garmonikasiga nisbatidir:
chiq
m
chiq
m
chiq
m
chiq
m
U
U
U
U
n
0
3
2
2
2
2
...
Sifatli kuchaytirgichlar uchun
<4%, telefon aloqasi uchun
<15%.
