Elektr mashinali kuchaytirgichlar.
Elektr mashinali kuchaytirgichlar maxsus o’zgarmas tok mashinasi
bo’lib, quvvatini kuchaytirish uchun qo’llaniladi. Kollektorda asosiy shetkalar 1-
1dan tashqari qo’shimcha 2-2 qisqa tutashtirilgan shetkalar joylashtirilgan va
ular asosiy shetkalarga nisbatan 900 burchakka burilgan bo’ladi (3.13-rasm).
3.13 – rasm. Elektr mashinali kuchaytirgich sxemasi.
Mashinada F1 magnit oqimi qo’zgatish (QCh) va (BCh) boshqarish
cho’lg’ami orqali hosil qilinadi. Yakor aylanganda oqim F1 uni cho’lg’amida
EYuK induksiyalaydi. Natijada yakor zanjirda qisqa tutashgan shetkalar orqali
tok oqadi. Bu tok fazoda qo’zg’almas magnit oqimini hosil qiladi va bu oqim
ta’sirida yakor cho’lg’amida miqdor jihatdan katta bo’lgan ikkinchi EYuK
induksiyalanadi. Bu EYuK kuchaytirgichni chiqish kuchlanishini hosil qiladi.
Mashinadagi yakor 24 reaksiyasini so’ndirish uchun esa kompensiya cho’lg’ami
(KCh) dan foydalaniladi. Qo’zgatish yoki boshqarish cho’lg’amlaridagi tokni
ozgina o’zgarishi ham qisqa tutashgan cho’lg’amdan o’tadigan katta tokni hosil
bo’lishiga sabab bo’ladi. Natijada oqim o’zgarib chiqishdagi tok va kuchlanish
ortib ketadi. Shunday qilib, bunday kuchaytirgichlarda kuchaytirish ikki
pog’onada o’tadi: qo’zg’atish va boshqarish cho’lg’ami yakorni qisqa tutushgan
zanjiri va qisqa tutashgan zanjir tashqi zanjir. Umumiy kuchaytirish koeffisenti
98
birinchi va ikkinchi pog’ona kuchaytirish koeffisentlari ko’paytmasiga teng. Bu
xil kuchaytirgichlarni kuchaytirish koeffisenti 1000 va undan ortiq bo’ladi.
Avtomatika qurilmalari (sevroyuritmalar) ning ijro etuvchi elementlari
rostlash yoki boshqarish organlariga kuch ta’sirini berish uchun mo’ljallangan.
Ijro etuvchi elementlar oddiy amallar (ochish – yopish)ini bajargani kabi
murakkabroq – ko’p pog’onali yoki proporsional ko’chish amallarini ham
bajarishi mumkin. Ijro elementlarining asosiy ko’rsatkichlari - quvvat, tezlik va
chiqishda kuchaytirishni oshirish bo’yicha kuchaytirish koeffisienti, shuningdek,
chiziqli va burchak ko’chishi kattaliklari hisoblanadi. CHiqish zvenosining
harakat turiga ko’ra ijro mexanizmlari ilgarilanma – qaytma va aylanma harakat
qiluvchilarga farqlanadi. Birinchisi bir tomonga, ikki tomonga harakatlanuvchi
yuritmali va ko’p aylanishli gidromotorlarga bo’linadi.
Gidravlik va pnevmatik ijro mexanizmlari harakatlanish prinsipi (tamoyili)
va konstrukiv rasmiylashtirilishi bo’yicha jiddiy (muhim) farqga ega emas.
Biroq ishlash muhiti (suyuq va gaz holatdagi)ning turli xossalari sababli alohida
qismlar bir qancha konstruktiv o’ziga xosliklarga ega. Ishlash muhitidan kelib
chiqib yuritmalarning detallari (korpus, porshnen, shtok, diafragma va
boshqalar) uchun material tanlanadi, shuningdek, zich harakatlanuvchi detallar
konstrkuktiv rasmiylashtiriladi. Ish muhit sifatida moy xizmat qiluvchi gidravlik
ijro mexanizmlarida zichlashtirishga birikuvchi detallarga (plunjer va silindr)
maxsus silliqlash ishlovlarini berish bilan erishiladi, kichik qovushqoklik havo
muhitida ishlovchi pnevmatik ijro mexanizmlarida esa rezinali xalqalar yoki
manjetalar ishlatiladi (biroq oxirgisi gidravlik yuritmalarda ham ishlatilishi
mumkin).
|
