127
Darsning texnologik chizmasi
Dars bosqichlari
Vaqt
Tashkiliy qism
O‘tilgan mavzuni takrorlash
Yangi mavzuni yoritish
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
Darsni yakunlash
Uyga beriladigan topshiriqlar
Darsning borishi
1. Tashkiliy qism:
O‘quvchilar bilan salomlashish, davomatni aniqlash
2. O‘tgan mavzuni so‘rash:
Reaksiya tezligiga ta’sir etuvchi omillar asosida
jadvalni to‘ldiring
Omillar
Konsentiratsiya
ortishi
Haroratni
pasayishi
Hajim
kamayishi
katalizator
Ortadi
Kamayadi
O‘zgarmaydi
-Reaksiya tezligi deganda nimani tushunasiz?
-Tezlik qanday omillarga bog‘liq?
-Harorat oshirilganda reaksiya tezligi qanday o‘zgaradi?
-Bosim qanday agregat holatdagi moddalar orasidagi reaksiyalarga ta’sir
ko‘rsatadi?
3. Yangi mavzuni tushuntirish:
a) Qaytar va qaytmas reaksiyalar haqida ma’lumot berish:
Kimyoviy reaksiyalarni 2 guruhga bo‘lishimiz mumkin:
1. Qaytar reaksiyalar 2. Qaytmas reaksiyalar.
128
Faqat bir yo‘nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang‘ich
moddalar oxirgi mahsulotlarga to‘liq aylanadigan reaksiyalar qaytmas
reaksiyalar deyiladi.
b) Reaksiyalarning qaytmas bo‘lish shartlari bilan tanishtirish:
Quyidagi hollarda kimyoviy reaksiyalar qaytmas bo‘ladi:
a) Reaksiya mahsulotlari reaksiya doirasidan cho‘kma yoki gaz holda chiqib ketsa,
masalan:
b) Kam ionlanadigan birikma, suv hosil bo‘lsa,
c) Reaksiya davomida katta
miqdorda energiya ajralsa, masalan, magniyning
yonishi:
Bir vaqtning o‘zida bir-biriga teskari ikki yo‘nalishda boradigan reaksiyalar
qaytar reaksiyalar deyiladi.
Chapdan o‘ngga boradigan reaksiya to‘g‘ri reaksiya, o‘ngdan
chapga
boradigan reaksiya teskari reaksiya deb ataladi. Reaksiya boshlanganidan so‘ng
dastlabki moddalar sarflanib, ularning miqdori
kamayadi va mahsulotlarning
miqdori ortib boradi. Bunda to‘g‘ri reaksiya tezligi yuqori bo‘ladi.
Mahsulotlarning miqdori ortib borishi bilan teskari reaksiya tezligi ham ortib borib,
ma’lum vaqtdan keyin bu reaksiyalar tezligi tenglashganda
kimyoviy muvozanat
qaror topadi.
To‘g‘ri reaksiya tezligi bilan teskari reaksiya tezligi tenglashgan holat
kimyoviy muvozanat deb ataladi.
Kimyoviy muvozanat qaytar reaksiyalarda sodir bo‘ladi,
qaytmas reaksiyalarda
muvozanat haqida gapirish noo‘rindir.
4. Yangi mavzuni mustahkamlash:
Mavzuga oid masalalar yechish.
1-masala. A+2B=C+D reaksiya bo‘yicha muvozanat qaror topgandan so‘ng
