Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar

53 
tayyorgarligini oshirishda muhim o'rin egallaydi. Bunday tayyorgarlik 
umumiy o'rta ta'lim o'quvchilarini darsda va darsdan tashqari 
mashg'ulotlarda, ishlab chiqarishda va umuman har qanday faoliyatda 
o'zlashtirgan bilim, ko'nikma va malakalarini erkin qo’llash imkonini 
beradi. Hozirgi vaqtda pedagogik amaliyotda fanlararo bog’lanish 
asosida ta’lim jarayoni integratsiya yo’llarida izlanishlar davom 
etmoqda. 
Fanlararo 
bog’lanish, ya'ni integratsiya negizida 
o’quvchilarda fikrlash qobiliyatining har xil turlarini shakllantirish 
nazarda tutiladi, bu esa o’z navbatida bilim(anglash) jarayoni bilan 
chambarchas bo’g’liqdir. Professor R. Mavlonova fikriga ko’ra 
integratsiya(fanlararo bog’lanish): 
- tabiatda mavjud bo’lgan obyektlar orqali o’quvchilarning 
shaxsiyatini shakllantirish;
- “tabiat - inson” tizimida aniq bilimlarga ega bo’lishi uchun 
fikrlash qobiliyatini shakllantirish; 
- materiallarni anglab yetish va didaktik moslashishni 
shakllantirish uchun o’rganuvchi materialni bilimning har xil 
tarmoqlaridan olish; 
- bilim, ko’nikma, malaka tizimini ishlab chiqish; 
- maktab o’quvchilarida har xil turdagi fikrlash qobiliyatini 
shakllantirish, buning uchun ruhiy mashqlardan foydalanish, 
materialni tez o’zlashtirishga yordam beradi, uni eslab qolish va hissiy 
anglash qobiliyatini shakllantiradi. 
Integratsiya ( lot. Integratio – tiklash,to'ldirish, integer – butun 
so'zidan ) – o'zida bir qancha ma'nolarni birlashtiruvchi so'z bo'lib, shu 
ma'nolardan biri " ikki va undan ortiq fanlarning yaqinlashishi va 
o'zaro aloqa jarayoni" dir. Fanlararo bog’lanish ko’rgazmali ta’lim 
tizimi bo’lib, integrativ bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish 
asosida ko’rgazmali, mahoratni vujudga keltirish sirlarini o’rganadi.
Ko’rgazmali ta’lim tizimi esa turli xildagi turlar, shakllar, usullar, 
ob’yektlar 
asosida 
quriladi. 
Boshlang’ich 
texnologiya 
fani 
integratsiyasi asosan, maktabda o’qitiladigan chegaradosh fanlararo 
tuziladi. Odobnoma, musiqa madaniyati, tasviriy san’at, mehnat, 
jismoniy tarbiya fanlari bir-biri bilan o’zaro bog’liq va bu fanlarning 
maqsadi axloqiy, estetik tarbiya berishdir. Bu fanlar bir-biriga yaqin 
chegaradosh fanlar hisoblanib ular takibiga kiritilgam materiallar bir-
biriga juda yaqin. Masalan, tabiat manzaralari rang-barang tasvirlar, 

54 
xilma-xil ko’rinishlar, o’lchamlarda ifodalangan. Bular kichik maktab 
yoshidagi bolalarga mos bo’lib bir tizimga tegishli bo’lgan 
tasavvurlarni boyitish imkonini hosil qiladi.
Bir-biriga yaqin, chegaradosh fanlar mazmuni o’quvchilarni 
har tomonlama ruhiy rivojlanishiga, ularda turli xil tafakkurni 
rivojlantirishga qaratilgan. Har bir o’quv predmetini o’rganish 
bolaning materialni anglash jarayonini, unda eslab qolishni, 
ta’sirchanlikni faollashtiruvchi, tafakkurni, nutq va tasavvurni 
rivojlantiruvchi ruhiy diqqatni yaratishga imkon beradi. Ayniqsa, 
chegaradosh fanlardan egallangan bilim bir-biri bilan uzviy bog’liq 
bo’lgan tafakkurning turlarini rivojlantirishda, fanlardagi mavzular 
mazmunining farqli va o’xshashlik tomonlarini bilib olishda, bir 
fandan olgan bilim, malaka va ko’nikmani boshqa fanlarda qo’llash
uchun imkoniyatlarni hosil qiladi. 
Har bir fandan shakllangan tafakkur bolalar tomonidan fikrlarni 
umumlashtirish, xulosalar chiqarish, ma’lumotlar to’plash vazifasini 
bajaradi. Uning xususiyatli tomonlaridan yana biri shundaki, u 
bolalarni fanlardan, jumladan, texnologiya fanidan real voqeliklarni, 
shakl va usullarni o’rganib ularni amaliy ishlarda qo’llashga o’rgatadi. 
Fanlar aloqadorligida texnologiya fanini tashkil etish uchun 
o’qituvchi maktabda o’rganiladigan o’quv predmetlari bilan uzviy 
bog’lasa yaxshi natijalarga erishadi. Buning uchun mehnatning o’quv-
ijodiy xususiyati hamda ilmiy bilimlardan foydalanishi kerak. Asosiy 
maqsad - o’quvchilar boshqa fanlar hamda mehnatdan olgan 
bilimlarini ijtimoiy foydali mehnat jarayonida qo’llash vazifasi 
bo’ladi. 
Fanlar integratsiyasi bolalar mehnatining mazmuni va tashkil 
etishini aniq mahalliy ishlab chiqarish, xalq xo’jaligi ehtiyojlariga 
tayangan holda, zamonaviy ta’lim talablari asosida tuzish lozimligini 
taqazo etadi. Texnologiya fanining bu xildagi shakli o’quvchilarni 
umumiy mehnat va aniq kasbiy ko’nikmalar bilan tanishtiradi. 
Fanlararo bog'liqlikni o'z o'rnida tashkil etish bilan bir qatorda 
integratsion o'quv topshiriqlarni tuzish va o'quvchilarni bir jarayonga 
jalb etish ularning dunyoqarashi kengayishi, tafakkur olamining boyib 
borishida, bundan tashqari ta'limsamaradorligini oshirishda muhim 
omillardan biri bo'lib hisoblanadi. Boshlang’ich sinflardagi “Tevarak 
atrofimizdagi olam”, “Texnologiya fani”, “Tasviriy san’at” darslari 

55 
insoniyat tomonidan foydalaniladigan mehnat vositalarini turli 
tomondan tabiiy materiallar sifatida, uning xossalari, amaliy ahamiyati 
jihatdan ochib beradi. Bu bilan texnologiya fanining nufuzi yanada 
oshadi 
va 
bolalarda 
iqtisodiy 
tafakkurni 
har 
tomonlama 
rivojlantirishga, 
uning 
ijobiy 
tomonlarga 
yo’nalganligini 
shakllantirishga imkon beradi. Fanlar aloqadorligida amalga 
oshiriladigan texnologiya fani va tarbiyasida har bir o’quv 
predmetining o’ziga xos xususiyatga ega ekanligini unutmaslik kerak. 
Masalan, jismoniy tarbiya darslari o’quvchilarning ijtimoiy foydali 
mehnat qilishda muhim bo’lgan sog’lig'ini yaxshilashga, ularning 
jismoniy va ruhiy kamchiligini bartaraf qilishga, chaqqonlik va 
ishchanligini oshirishga qaratilgan. Musiqa darslarida mehnat 
tarbiyasining muhim xususiyati, predmeti o’rganilibgina qolmay, balki 
mehnatga hissiy-ma’naviy tayyorgarlik ham ko’riladi.
Ona tili, matematika, tevarak-atrofimizdagi olam, odobnoma 
darslarida mehnat tarbiyasi alohida ahamiyatga ega. O’quvchilar atrof 
-muhitni o’rganish asosida og’zaki nutqni o’stirish bilan birga maktab 
ishchi xodimlarining kundalik mehnati bilan tanishadilar, o’z oila 
a’zolarining mehnati haqida, uy o’simliklari, ekologiya va salomatlik 
haqida, oyoq kiyimi va ustki kiyimlarni tozalash haqida tasavvurga 
ega bo’ladilar. Shuningdek, o’quvchilarga mehnat tarbiyasini 
singdirishda quyidagilar ham muhim ahamiyatga ega: 
- Alifbe, musiqa, tasviriy san’at kitoblarining rasmlariga qarab 
o’quvchilar turli kasblar haqida tasavvurga ega bo’ladilar, ularda 
mehnatga nisbatan ijobiy munosabat shakllantiriladi;
- o’qish darsida boshlang’ich sinf o’quvchilari ko’pgina kasblar 
haqida ma’lumotlar oladilar; 
- matematika darsida o’rgatiladigan hisob-kitob, o’lchovga oid 
bilimlar texnologiya fani darslarida buyumlar tayyorlash uchun zarur 
bo’lgan amaliy bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantiriladi; 
- odobnoma darsida o’quvchilar mehnat qilish, mehnatsevarlik va 
kasb-hunar tanlashga oid o’zbek va Sharq mutafakkirlarining fikrlari 
bilan tanishadilar. 
Yuqoridagilardan 
shunday 
xulosani 
aytish 
mumkinki, 
integratsiyalashgan texnologiya fani natijalari o’quvchilarning ijodiy 
fikrlari, amaliy ishlarida namoyon bo’ladi. U texnologiya fanidan 
o’qish-bilish faoliyatini nafaqat jadallashtirish, tizimlashtirish va 

56 
optimallashtirishga, balki turli soha madaniyatini egallashga ham 
imkon beradi. 
Texnologiya fani bilan o’qish, odobnoma, ona tili, matematika, 
tevarak atrofimizdagi olam, jismoniy tarbiya va boshqa fanlari 
mazmunini 
integratsiyalash 
bu 
o’quv fanlarining turdoshlik 
xususiyatlaridan kelib chiquvchi ahamiyati shundaki darsning yanada 
mazmunli, qiziqarli va samarali bo’lishini ta’minlaydi.
Texnologiya darslarida bolalar ovqatlanish odobi, mehmon kutish 
odobi, kiyinish, dasturxon tuzatish odobi kabi axloqiy tarbiya 
me’yorlarini o’rganadilar. Bu ko’rinishdagi mavzularni odobnoma, 
o’qish, tasviriy san’at materiallarida ham ko’rish mumkin. 4-sinf 
o’qish fanining “Buzilmagan uya” mavzusida mehnat tarbiyasiga oid 
materiallar izohlangan. Unda: bir bola bog’da ishlayotgan bobosiga 
ovqat olib borishi, daraxtlarni payvand qilishda bobosiga yordam 
berganligi ifodalangan. Yana bir misol – matematika darsida 
o’rganiladigan o’lchov birliklari mehnat darsida gazmollar o’lchamini 
olishda, tabiatshunoslikda daraxtlarga ishlov berish, gullarni 
parvarishlash, yer ag’darish, ekin ekishlar haqida berilgan 
materiallarda texnologiya faniga oid materiallarni ko’ramiz. 
Predmetlararo asosda tuzilgan integratsiya didaktik tizimga ega 
bo’lib, u o’qituvchi(ta’lim beruvchi) va o'quvchi(ta’lim oluvchi) 
harakatlarining mos kelishini ko’zda tutadi. Ikkala faoliyat ham 
umumiy tuzilish, ya’ni: maqsad, sabab, mazmun, vosita, natija va 
nazoratlarga ega. Biroq, o'qituvchi va o’quvchi faoliyatlari 
mazmunida quyidagi farqlar bo’ladi: 
1.Maqsadli bosqichda o’qituvchi umumiy maqsadni qo’yadi, 
o’quvchilar esa o’qituvchi boshchiligida turli predmetlararo 
bog’liqliklarni tushunishlari, kerakli va turli predmetlararo bilimlarni 
tanlab olishlari kerak bo’ladi. 
2. Isbotlash bosqichida o’qituvchi o’quvchilarning turli 
predmetlardan tushunchalarini umumlashtiradi, o’quvchilar esa o’z 
bilimlarini 
kehgaytirishga 
bo’lgan 
qiziqishga 
irodalarini 
yo’naltirishlari kerak.
3. Faoliyat mazmuni bosqichida o’qituvchi yangi material asosida 
integratsion dalillar, tushunchalar, muammolar majmuyi darajasida 
predmetlardan olingan tayanch bilimlarni jalb qiladi.

57 

Download 7,65 Mb.