“Har bir kishi kasb-korini mukammal bilmog’i, yaxshi

111 
darajasini raqobatbardosh ta’lim tizimi doirasida shakllantirish muhim 
ahamiyat kasb etadi 
XXI asrda O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanish modelini 
shakllantirishning muhim sharti hisoblangan innovatsion faoliyatni 
keng ko‘lamda tatbiq etish, ilmiy bilimlarni, yangi texnologiyalarni 
qo‘llash malakasini egallash bevosita texnologiya fanini bilishlariga 
va kundalik hayotda qo‘llay olishlariga erishish, o‘quvchilarda 
mantiqiy va ijodiy fikrlashni shakllantirish, ularni yozma va og‘zaki
muloqot me’yorlarini egallashga hamda o‘z - o‘zini boshqarish va
tuta bilishga o‘rgatish uchun ta’lim tizimining debochasi bo‘lgan
boshlang‘ich sinflarda sifatli ta’limiy faoliyatni tashkil etishga alohida 
e’tibor qaratish lozim bo‘ladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar ta’lim 
falsafasi, didaktika ta’lim nazariyasi paradigmalari uzluksizligini 
ta’minlash, umumiy o‘rta ta’lim maktablari boshlang‘ich sinf 
o‘qituvchilari kompetentliligi, ijodkorligi, mustaqilligini rivojlantirish, 
innovatsiyalarni baholay olishi hamda o‘z faoliyatiga tatbiq etishi, 
shuningdek, innovatsion ta’lim texnologiyalaridan unumli foydalanish 
uchun maqbul sharoitlar yaratishga tizimli yondashuvni talab qiladi.
Quyida biz rivojlangan xorijiy davlatlarda ta’lim tizimni tashkil 
qilish masalalariga to‘xtalamiz. Dunyodagi barcha yangiliklar va 
yuksalishlar sari intilish, eng so‘nggi yutuqlardan foydalanish va 
ularni yanada rivojlantirish - bu yapon xalqining azaliy milliy 
odatlariga aylanib qolgan. Bugungi kunda Yaponiya dunyodagi barcha 
davlatlar uchun ochiq va halqaro hamkorlik maydonida faol ishtirok 
etib kelmoqda. Yaponiya - juda tez rivojlanayotgan davlat bo‘lib, 
aqliy imkoniyatlaridan foydalanuvchi fan va texnikani qo‘llash 
siyosati 
asosan 
yaponlarning 
tabiatan 
mehnatsevarlik 
va 
ishbilarmonligidan dalolat bersa, bolalarni ijodkorlik, mustaqillik, 
erkin fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun, shart - sharoitlar 
yaratish vazifalari yapon tarbiyasining ilmiy asosi bo‘lib xizmat 
qiladi.
Psixologik adabiyotlar tahlilidan bilamizki, 7 yoshgacha inson 
bilimlarni 70% ni, qolgan 30% ni butun qolgan umri davomida 
o‘zlashtirar ekan. Mazkur teoriyaga yapon xalqi jiddiy e’tibor 
qaratgan bo‘lib, ularda maktabgacha tarbiya odatda oiladan 
boshlanadi. 
Milliy 
mintalitetimiz 
nuqtai 
nazari 
doirasida 

112 
solishtirganimizda, yapon ayollari uchun onalik birinchi o‘rinda 
turadi.
Yaponlar bolaning erta voyaga yetishi tarafdoridirlar. Ular 
bolalarning yosh xususiyatlariga qarab tarbiyaning barcha jihatlariga 
urg‘u beradi. Masalan, 1 yoshda – o‘ziga ishonch hissini uyg‘otish, 2 
yoshda – amaliy san’at qo‘l mehnatini ko‘rsatish, 3 yoshda – burch 
hissini tarbiyalash, 4 yoshda – yaxshilik va yovuzlikni farqlashga 
o‘rgatish. Yаpon tajribasidan kelib chiqib aytish mumkinki, 5 yoshda 
– liderlik xislatlarini tarbiyalash, mustaqillikka, reja tuzish va ularni 
bajarishga o‘rgatish, bolalarda qiziqishlariga doir yo‘nalishlarni 
belgilab olish uchun, eng muhimi o‘zgalar oldida maqsadlarini ifoda 
qilishga o‘rganishlari uchun katta e’tibor berilgan. O‘rta maktabda 
xanlar doimiy emas, ular yangi sharoitlarga tezroq ko‘nikish uchun 
har 5 oyda o‘zgartirib turiladi. Yaponiya bog‘chalariga 3-5 yoshdagi 
bolalar qabul qilinadi. Bolalar bog‘chalarining maqsadi bolalarning 
aqliy va jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish, mustaqillik va ichki 
tartib ko‘nikmalarini tarbiyalash, jamiyat hodisalariga to‘g‘ri 
munosabatda bo‘la olishni o‘rgatishdan iborat. Shuningdek, 
matematik savodxonlik, og‘zaki nutq, so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llashni 
o‘rgatishga ham katta e’tibor beriladi. Ertaklar, kitoblar, musiqa, sport 
o‘yinlari, rassomlik kabi shaxsning ijodiy xususiyatlariga qiziqish 
uyg‘otiladi.
Yaponiyada maktabga 6 yoshdan boriladi. Boshlang‘ich maktabga 
6 yoshdagi yapon bolalarning 99 % qatnaydi. 99 % yapon 
boshlang‘ich maktablari davlat tasarrufida, 1 % - xususiy. O‘quv 
rejasiga yapon tili, gumanitar fanlar, arifmetika kabilar kiradi. 
Maktablarda o‘qitish dasturi o‘zgaruvchan, lekin Ta’lim vazirligi 
tasdiqlagan 
standartlarga 
asoslanadi. 
Boshlang‘ich 
ta’limni 
moliyalashtirish, o‘qituvchilar bilan ta’minlash, maktab dasturlarini 
yaratish mahalliy hokimiyat zimmasida. Boshlang‘ich ta’limda bolalar 
davlat hisobidagi 1945 ta kandji ieroglifdan 1006 tasini yod olishi 
kerak. Boshlang‘ich ta’lim “syogakko” quyidagi vazifalarni hal qiladi:
-o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, vataniga, o‘z 
qadriyatlariga hurmat hissini o‘rgatish;
-o‘quvchilarni xalqaro hamkorlik ruhida tarbiyalash;
-ona tilidan to‘g‘ri foydalanish;
-iqtisodiy tarbiya berish;

113 
Yuqori o‘rta maktabda yapon tili, matematika, tabiiyot, 
jamiyatshunoslik va boshqa majburiy umumta’lim fanlariga 
qo‘shimcha holda o‘quvchilar tanlov bo‘yicha fanlarni taklif qiladilar, 
bu ingliz tili, yoki boshqa chet tillar, shuningdek, texnik va maxsus 
fanlar bo‘lishi mumkin
Germaniya Federativ Respublikasi ta’lim tizimi bir necha 
bosqichni o‘z ichiga oladi: elementar ta’lim: maktab ta’limining 1-
bosqichiga tegishli bo‘lib, maktabgacha muassasalar kiradi. Asosan 
bular bolalar bog‘chalari, tayyorlov sinflari va kirish guruhlari bo‘lib, 
bu yerlarga bolalarning qatnashishi 3 yil davomida ota-onalar 
xohishiga ko‘ra ixtiyoriydir. 
Ta’limning birinchi bosqichi. (Primastufe) boshlang‘ich maktab, 
unga 6 yoshdan qatnay boshlaydi. O‘qish muddati 4 yil, Berlin va 
Brandenburgda 6 yil. Bu bosqichdagi ta’limning maqsadi – bolalarga 
ta’limning ikkinchi bosqichidagi u yoki bu maktabda ta’limni davom 
ettirishga imkon beruvchi asosiy bilimlarni berishdan iborat.
Ta’limning ikkinchi bosqichi (Sekundastufe I) “yo‘nalishli 
bosqich” deb nomlanuvchi bosqichdir, unda bolalarni ularning 
iqtidoriga ko‘ra o‘quv muassasalarining kerakli turiga yo‘naltiradi: 
asosiy maktablar, real maktablar, gimnaziyalar, kompleks maktablar. 
O‘quvchilar ta’lim haqidagi attestatni real va asosiy maktablarni 
bitirgachgina olishadi. Respublikamizda har yili 1 sentyabrda 
maktabga ilk qadam qo‘ygan bolalar uchun “Prezident sovg‘asi” 
berilgani kabi Germaniyada boshlang‘ich sinf o‘quvchisiga ilk o‘qish 
kuni shirinliklar va kerakli maktab qurollaridan iborat “maktab 
sovg‘asi (kulyok)” beriladi. Germaniyada majburiy maktab ta’limi 6 
yildan 19 yilni o‘z ichiga oladi, demak maktabda ta’lim umuman 
olganda 13 yilni tashkil etadi. Boshlang‘ich maktab-ta’lim tizimining 
poydevori hisoblanadi. Bu ta’lim bosqichining vazifasi – bolalarga 
ta’limni davom ettirishga imkon beruvchi bilimlar asosini berishdir. 
Boshlang‘ich maktabdan so‘ng o‘quvchilar yo‘nalish bosqichidagi 
maktablarga o‘tadilar. Germaniyada o‘rta maktab tiplari: asosiy, real, 
aralash maktablar va gimnaziyalar. O‘quvchilar ularga tavsiya etilgan 
o‘quv yo‘nalishlaridan bitta asosiysini tanlab olish imkoniga ega. Bu 
tabiiy-matematik, texnik, lingvistik, ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-tibbiy, 
musiqiy-badiiy yo‘nalish bo‘lishi mumkin. Boshlang‘ich sinflarda 
umumta’lim bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish va shular 

114 
asosida o‘quvchilarni zamonaviy ma’lumotlarni olish va qayta 
ishlashning ilmiy metodlari bilan tanishtirish, oliy o‘quv yurtida 
muvaffaqiyatli o‘qish uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarni 
yaratishdan iborat.Germaniyada boshlahg`ich sinflarda texnologiya 
fanini o`qitishda alohida e`tibor qaratiladi. Texnologiya fanini o`qitish 
jarayonida o`quvchilari mustaqil va ijodiy fikrlashga o`rgatib boriladi. 
Bu fan maxsus jihozlangan sinflarda o`tkaziladi. 
Janubiy Koreya Respublikasi ko‘plab tadqiqotchilarning 
diqqatini o‘ziga tortmoqda, sababi bu davlat postindustrial 
sivilizatsiya yutuqlarini egallagan Osiyo – Tinch okeani regionining 
noyob davlatlaridan biridir. Koreyaliklar bajarilishi shart bo‘lgan 
asosiy vazifa - o‘z an’anaviy madaniyatini saqlash, siyosiy va 
ijtimoiy-iqtisodiy 
islohotlarni 
o‘z madaniy-siyosiy identivlik, 
Sharqning an’anaviy qadriyatlari va markazlari bilan bog‘lashga 
intilish deb hisoblaydilar. Bu davlatning ta’lim tizimi YUNISEF 
ekspertlari xulosasiga ko‘ra sanoati rivojlangan davlatlar ichida “eng 
samaralisi” deb tan olingan. Ko‘pchilikning yagona fikricha, Janubiy 
Koreyaning iqtisodiyoti va texnikadagi yutuqlari “inson resursiga 
investitsiyani 
to‘g‘ri tikkanligida” deb ta’kidlashadi. Ko‘p 
rivojlanayotgan davlatlarda ta’lim bugungi kunda jamiyatning faqat 
sarf-harajatlar sohasi emas, balki asosiy ishlab chiqaruvchi kuchiga 
aylandi. Ya’ni, ta’lim raqobatbardosh, jiddiy moliyaviy mablag‘larni 
olib keluvchi soha bo‘lishi kerakligi isbotlandi. Ta’limning deyarli 1-
bosqichiyoq davlat va iqtisodiyotning rivojlanishiga qaratilgan 
bo‘lishi kerak. Faqat bilim olish uchungina emas, balki olingan 
bilimlarni amaliyotda samarali qo‘llash uchun o‘qish zarur.
Koreya o`qituvchilarining fikricha 3 yoshgacha bog’chaga 
brogan bolalarning fanlarni qabul qilishi, uydan to’g’ri kelgan 
bolalarning qabul qilishidan yaxshiroq. Yasli bog’chaga qatnab kelgan 
bolalar faolroq, qiziquvchan, o’zlashtirish darajasi yuqori bo’ladi. 
Darhaqiqat, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Mirziyoyev aytganlaridek, bolalar tarbiyasi jarayoniga o’z ishini puxta 
biladigan, malakali va har bir bolaga individual yondasha oladigan 
pedagog kadrlarni jalb qilgan holda, ularni go’dakligidan ongi va 
tafakkurini to’g’ri shakllantirib bormasak, kelajakda yuksak saviya, 
bilim va ma’naviyatga ega bo’lgan barkamol avlodni tarbiyalash qiyin 
bo’ladi. (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 

115 
raisligida 14 fevral 2018 yil maktabgacha ta’lim tizimini isloh qilish 
va rivojlantirish bo’yicha ko’rilayotgan chora-tadbirlar natijadorligi 
tahliliga bag’ishlangan videoselektordan ). 
Koreyada davlat tasarrufidagi boshlang‘ich maktablardan 
tashqari qator xususiy maktablar ham mavjud. Bu maktablarning 
o‘quv dasturlari davlat maktablari o‘quv dasturlariga birmuncha mos 
keladi, lekin o‘qitish yuqori darajada amalga oshiriladi. Masalan, kam 
sonli o‘quvchilarga ko‘p o‘qituvchilarning jalb etilishi, qo‘shimcha 
fanlarning kiritilishi, umuman ta’limning yuqori standartlarga egaligi 
va h.k. Shu bois ko‘pchilik ota-onalar o‘z farzandlarini xususiy 
maktabga berishga intiladilar. Lekin bunday maktablarda o‘qish 
narxining balandligi ota-onalarni o‘ylantirib qo‘yadi. Boshlang‘ich 
maktabni bitirgan o‘quvchilar keyingi bosqichlarga imtixonsiz 
o‘tadilar .Kanadaliklarning eng muhim yutuqlaridan biri - bu ularning 
ta’lim tizimidir. Ilg‘or universitet va kollejlardagi ta’lim sifati juda 
yuqori va Kanada diplomlari butun dunyoda tan olinadi. Xalqaro 
reytingda Kanada ta’limi AQSHdan keyin ikkinchi o‘rinda turadi.
Rivojlangan mamlakatlardagi ta’lim tizimini oladigan bo‘lsak 
Angliyada bolalarning maktab yoshi o‘rtasa 5-6 yosh bo‘lib, bolalar 
sinfda 
o‘ynaydilar, 
mashg‘ulotlar 
bilan 
shug‘ullanadilar, 
ovqatlanadilar. Hamma mashg‘ulotni birta murabbiy olib boradi. 
Bolalar ko‘proq ochiq havoda sayr qilishadi.
Fransiya boshlang‘ich maktablarida ta’lim mazmuni ona tili va 
adabiyoti hamda matematikadan iborat asosiy, tarix, geografn, 
aholishunoslik, tabiiy fanlar, texnologiya fani, jismoniy va estetik 
tarbiya kabi yordamchi predmetlarga bo‘linadi. 
Xuddi shunday Shvetsariyada ham texnologiya fanini o`qitishda 
o`quvchilar ijodkorligini oshirish maqsadida sinf xonlarini uy 
ko`rinishida bezab qo`yishadi. Bunday jihozlanishda o`quvchilar 
o`larini uylaridagiday his qilib mustaqil fikrlashlari uchun zamin 
yaratiladi. 

Download 7,65 Mb.