Zo‘riqishlarga chidamlilik bahosi

Psixoemotsional zo‘riqishlarni korreksiya qilishning ko‘plab metodlari mavjud bo‘lib, ularni tanlashda eng avvalo, alohida olingan kishilarning individual xususiyatlari va mazkur sharoitga mos keluvchi usullarga e’tibor qaratish lozim. K.V.Sudakov o‘zining “Hissiy stresslarga individual barqarorlik” kitobida zo‘riqishlarga qarshi tadbirlarning bir nechtasini sanab o‘tgan. Ular:

• 
  autogen mashqlar;
  
• 
  turli-tuman relaksatsiya usullari;
  
• 
  biologik qayta aloqa tizimi;
  
• 
  nafas olish gimnastikasi;
  
• 
  inson hayotiga ijobiy his-tuyg‘ularni kiritilishi;
  
• 
  musiqa;
  
• 
  jismoniy mashqlar;
  
• 
  psixoterapiya;
  
• 
  fizioterapevtik tadbirlar (uqalash, sauna, elektr uyqu);
  
• 
  igna sanchish va boshqalar.
  

Hissiy zo‘riqishlarni bartaraf etish uchun psixologlar tomonidan ishlab chiqilgan metodlardan tashqari an’anaviy foydalaniladigan vositalarni qo‘llash mumkin. Hissiy zo‘riqishlarni oldini olishga bag‘ishlangan seminar-trening mashg‘ulotlaridan birida uning ishtirokchilari tomonidan quyidagi usullarni sanab o‘tishgan: tabiat bilan muloqot, musiqa, ichimliklar, uyqu, uy hayvonlariga qarash, do‘stlar bilan muloqot, qiziqarli mashg‘ulot bilan shug‘ullanish, dush qabul qilish, yaxshi kinofilm ko‘rish, kitob o‘qish, sport bilan shug‘ullanish va boshqalar.

Bu hayotiy usullar bilan bir qatorda “psixologik” deb atalgan yana bir necha metodlar ko‘rsatib o‘tilgan:

• 
  o‘zini ish bilan shunday band qilish kerakki, kechinmalar uchun vaqt qolmasin;
  
• 
  vaziyatga munosabatni o‘zgartirish;
  
• 
  bundan ham yomon holatga tushgan kishilar haqida o‘ylash;
  
• 
  qalbidagi kechinmalarni do‘sti yoki dugonasiga to‘kib solish;
  
• 
  vaziyatga yumor hissi bilan qarash zarur;
  
• 
  shu sohaga oid bilim, tajribaga ega bo‘lgan kishining maslahatlariga rioya qilish lozim.
  

Psixologik-hissiy zo‘riqishlarni pasaytirish uchun qo‘llaniladigan metodlarni u yoki bu belgisiga ko‘ra tartibga keltirish mumkin. Birinchi klassifikatsiya quyidagicha ko‘rinishga ega:

• 
  psixologik usullar – autotrening, meditatsiya, ratsional terapiya va boshqalar;
  
• 
  fiziologik usullar – uqalash, jismoniy mashqlar;
  
• 
  bioximik usullar – hammom yoki dush suvlari muolajalari, yorug‘lik ta’siri va boshqalar;
  
• 
  fizik (jismoniy) – farmakologik terapiya, ichimliklar, fitoterapiya va boshqalar.
  

Amaliyotda aniqlanishicha, hissiy zo‘riqishlar darajasini boshqarishning eng samarali usuli – psixolog yordamidan foydalanishdir.

Ikkinchi guruh usullarni quyidagicha tasniflash mumkin:

• 
  o‘z-o‘ziga yordam vositalari: autotrening, nafas olish texnikasi, meditatsiya, jismoniy mashqlar, sauna va boshqalar;
  
• 
  texnika vositalari: magnitofon, CD yozuvlari, o‘qitishdan kompyuter texnologiyalari, biologik qayta aloqa metodlari;
  
• 
  boshqa shaxslar aralashuvini talab qiladigan metodlar:
  
• 
  psixoterapiya, do‘stona suhbat, guruhiy o‘yinlar, sport va boshqalar.
  

Hissiy zo‘riqishlarni darajasini boshqarish uchun turli texnika vositalaridan ham foydalanish yaxshi samara beradi:

• 
  autogen mashqlar yozilgan magnitofon yozuvlari;
  
• 
  tabiat manzaralarini qayta tiklash uchun videomagnitofon;
  
• 
  relaksatsiya uchun kompyuter dasturlari;
  
• 
  biologik qayta aloqaning turli-tuman qurilmalari.
  

Tashkiliy usullar ta’sir etayotgan omillar ta’sirini kamaytirish, ishlab chiqarish muhitini yaxshilashga qaratilgan. Bunday yondoshuv mehnat psixologiyasi, muhandislik psixologiyasi, ergonomikada keng foydalaniladi. Uning asosiy yo‘nalishlari:

• 
  Mehnat algoritmlarining eng samarali yo‘llarini ishlab chiqish orqali mehnat jarayonini optimallashtirish.
  
• 
  Insonning psixofiziologik imkoniyatlarini e’tiborga olgan holda mehnat qurollari va vositalarini takomillashtirish.
  
• 
  Mehnat rejimi va dam olish tartibini to‘g‘ri ishlab chiqish.
  
• 
  Ish joyini to‘g‘ri tashkil etish.
  
• 
  Jamoadagi ijtimoiy-psixologik muhitni yaxshilash.
  
• 
  Mehnat natijasidan moddiy va ma’naviy manfaatdorligini oshirish.
  
• 
  Psixoprofilaktik metod ishchi-xodimlarning psixikasi va funksional holatiga ta’sir etishga qaratilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
  

• 
  gullar va funksional musiqa orqali ta’sir etish;
  
• 
  biologik faol nuqtalarga ta’sir etish;
  
• 
  sog‘lomlashtiruvchi jismoniy mashqlar;
  
• 
  e’tiqod va ishontirish;
  
• 
  o‘z-o‘zini ishontirish va autotrening;
  
• 
  nafas olish gimnastikasi;
  
• 
  meditatsiya.
  

Birinchisi organizmning himoya kuchlarini rivojlantirishga, psixologik zarba beruvchi omilga munosabatni o‘zgartirishga, ijodiy tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan.

Ikkinchisi, paydo bo‘lgan zo‘riqishni zararsizlantirish, uning inson tanasidagi va emotsional sohadagi o‘ziga xos ko‘rinishlariga ta’sir etish.

Albatta, bu ikki yo‘nalish o‘rtasida chegara mavjud emas. Masalan, aynan bir xil autotrening profilaktik va terapevtik maqsadlarda qo‘llanilishi mumkin. Zo‘riqishlar haddan ziyod kuchayib ketganda nafaqat mushaklar relaksatsiyasi yoki jismoniy mashqlar orqali tanaga ta’sir etish kerak, shu bilan birga kishining his-tuyg‘u va fikrlariga ham ta’sir etish zarurati paydo bo‘ladi.