O‘quvchilarning tashqi ta’sirlarga beriluvchanligini aniqlash usuli

«Stressni o‘lchash» testi. 2-usul

Bu tajribada tekshiriluvchi bir xafta davomida xar kungi holati, tashqi ta’sirlar darajasiga ko‘ra berilgan vaziyatlarni qanday holatda bo‘lishi haqida ma’lumot beradi.

T/B №	Xavf-xatar faktorlari.	Du shan ba	Sesh an ba	Chor shan ba	Pay shan ba	Juma	Shanba	Yak shan ba
1	Uyqu yetarli emas.	+
2	Uyga yoki ishga keti shdagi kayfiyatning buzilishi.		+
3	Ishdagi Kayfiyat ning buzilishi		+
4	Yokimsiz ish.			+
5	Xaddan ziyod shovqin				+
6	Uch piyoladan ortiq achchiq kof’e.
7	Oshiqcha sigaretga ruju qo‘yish.
8	Spirtli ichimlikni ortiqcha ko‘p ichish
9	Jismoniy faollik ni pastligi					+	+
10	Ortiqcha ko‘p ovkat ist’emol qilish	+		+	+		+	+
11	Shaxsiy muammo larni ko‘pligi						+	+
12	Xizmat vaqtidan tashkarigi ish					+		+
13	Uydagi kayfiyat ning buzilishi.	+			+
14	o‘zidan o‘zini qoniqmasligi.				+	+
15	Kuchli bosh ogrigi.		+	+	+	+	+	+
16	yurak ziafligi.
17	qatiq xayajonlanish		+
18	qattiq qo‘rqish.
19	Organizmdagi kuchli og‘riq.		+

Tajriba xafta yakunida taxlil qilinadi .Xafta davomida tekshiriluvchida qanday vaziyatlarning ta’siri kuchli,va o‘zini qanday tutishi aniqlanadi.

Ushbu metod orqali tekshiriluvchilarning «Stress holati» ga tushib qolish sabablari aniqlanadi. Ko‘rsatma: Berilgan topshiriqdagi vaziyatlarni o‘qib stresssga olib kelish jarayonini ko‘rsating tajribani to‘g‘ri va aniq bajarishga xarakat qiling, birrinchi kallangizga kelgan fikrni yozing.Sizningcha

Stress kuyidagi holatlarda ruy berishi mumkinmi?

Vaziyatlar	«ha»	«yo`q»
Kuchli ko‘rqishning miyaga ta’siri	+
Kuchli hayajonlanish	+
qattiq xafa bo‘lish.		+
Organizmning faoliyatini buzilishi.		+
Tushkunlik.	+
o‘ziga ishnchsizlik.	+
Nafsoniyatga tegish holatlari	+
Oilaviy muammolar.		+
Shaxsiy muammolar		+

Topshiriqni bajarishda o‘zingizga mos kelgan javoblarni belgilang.

Tajriba natijasi «ha» -3 ball,» «yo‘q»-2 ball bilan belgilanadi.

18 -27-ballgacha - kuchli stress holatinig paydo bo‘lishi extimoli bor.Bu holatlarda inson o‘zini bilmay qolishi, gapira olmay qolishi, shol bo‘lib qolish holatlari paydo bo‘ladi. Uzoq muddat davom etadi.

9-17-ballgacha - Vaqtinchalik stress. Bu vaziyatda shaxsning bir muncha vaqt o‘zini bilmay qolish holatalari ro‘y beradi Ma’lum vaqtdan so‘ng o‘z holati tiklanadi.

1-8-ballgacha - qisqa muddatli stress holati. Tez o‘tib ketadi. Tashqi ta’sirning kuchidan tez qutiladi .
2.2. Riks Uessman shkalasi bo‘yicha o‘simirning hissiy holati haqidagi tasavvurlarni tadqiq qilish uslubi

Mazkur uslub taniqli Amerikalik psixologlar A.E.Uesman va D.F.Riks tomonidan ishlab, chiqilgan “O‘z-o‘zidagi hissiy holatni baholash” usuli asosida ishlab chiqildi. Aslida Riks Uessman usuli har bir shaxsning u yoki bu faoliyati jarayonida namoyon bo‘layotgan ichki hissiy kechinmalarini maxsus tuzilgan “O‘z-o‘zini baholash” shkalasi bo‘yicha olngan javoblar asosida tadqiq qilishga mo‘ljallanganligi bilan qimmatlidir.

Usulda qayd etilgan har bir shkala o‘smir shaxsning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsata olishga bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan ikki xil (ijobiy yoki salbiy) ta’sirning qay darajada namoyon bo‘layotganligini aniqlashga yo‘naltirilganligi bilan xarakterlanadi.

Jumladan:

I. shkala xotirjamlik-asabiylik

II. shkala g‘ayrat-shijoatlilik-toliqqanlik

III.shkala hissiy ko‘tarinkilik-hissiy tushkunlik

IV.shkala o‘ziga-o‘zi yuksak ishonch -o‘ziga-o‘zi ishonchsizlik kabi ko‘rsatmalar asosida u yoki bu shaxsning yetakchi ichki hissiy kechinmalari haqida tegishli tasavvurga ega bo‘lish mumkin.

Usuldagi har bir shkalada 10 ta hissiy holat qayd etilgan bo‘lib, tekshiruvchi ushbu holatlar bilan tanishgach, o‘zining ayni paytdagi hissiy kechinmalariga mos xususiyatlar ifodalangan holatlarni tanlaydi va tegishli tartib asosida belgilab beradi. Ushbu belgi shaxs psixologik muhofazasi imkoniyatlari haqida tasavvur qilish imkonini beradi.

Usul shartiga ko‘ra har bir shkala ma’lumotlari 10 ballik tizim asosida qayta ishlanadi, ya’ni har bir holatning joylashgan tartib raqami, o‘sha raqam hajmidagi ballni belgilaydi. Demak, respondent tanlagan ballar soni qanchalik yuqori bo‘lsa, me’yoriy-hissiy faollik darajasi shunchalik yuqori, ballar qanchalik past bo‘lsa hissiy faollik darajasi shunchalik past ko‘rsatkichni tashqil etadi. Olingan empirik ma’lumot shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin. Ya’ni 6,7,8,9,10 vaziyatlar shaxs psixologik muhofazasi uchun “adekvat” vaziyatlar hamda 1,2,3,4,5, vaziyatlarni esa “noadekvat” vaziyatlar sifatida qabul qilish mumkin.

Olingan natijalar esa shaxs umumiy bezovtaligi va psixologik muhofaza uyg‘unligi o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni baholashga xizmat qiladi. Ayni paytda, har bir respondentning o‘z – o‘zini baholash bilan bog‘liq tasavvurlarni ifoda etgan u yoki bu vaziyatni tanlashga asoslanib, uni “a” yoki “b” variant asosida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘simrlar guruhiga qo‘shgan holda tadqiq qilinadi. Mazkur usul asosida olinadigan natijalarning ilmiy salohiyatini ta’minlash maqsadida qo‘shimcha savol–javoblar, individul suhbatlar hamda kontent tahlillar imkoniyatidan o‘rni bilan foydalanildi.

Demak, “Uessman-Riks”usuli har bir shaxsning u yoki bu faoliyati jarayonida namoyon bo‘layotgan ichki hissiy (hissiy) kechinmalarini maxsus tuzilgan “o‘z-o‘zini baholash” shkalasi bo‘yicha olingan javoblar asosida tadqiq qilishga mo‘ljallangandir. Mazkur tadqiqotimizda esa shaxsning faoliyatda ijtimoiy qoniqishga nisbatan psixologik himoyalanish ierarxiyasining dastlabki omilli sifatida qabul qilingan “Me’yoriy-hissiy faollik” ko‘rsatkichlarining (mezonlaring) ta’lim va mehnat muassasalaridagi shaxslar faoliyatida qay darajada qaror topayotganligini aniqlash maqsadida ushbu usuldan foydalanildi (eslatma: usul asosida olingan empirik ma’lumotlarning natijalari uchinchi va to‘rtinchi boblarning ikkinchi paragraflarida bayon etiladi).