Kirish……………………………………………………………………………3
I BOB. Kompton effektining nazariyasi.
Kompton hodisasining klassik nazariyasi…………………………………13
Zarrachalarning elastik sochilishi…………………………………………………………….29
Kompton effektining kvant nazariyasi………………………………….33
I BOBning xulosasi……………………………………………………………….38
II BOB Kompton effektining amaliy qo`llanilishi.
2.1. Lazer nefelometriyasi………………………………………………………...39
2.2. Lazer qutblagich nefelometriyasi…………………………………………...42
2.3. Kataraktani diagnostika qilish metodlari…………………………………......45
2.4. Qonning shakliy elementlarini tadqiq etish…………………………………..52
2.5. Immunologik reaksiyalar indikatori………………………………………….54
II BOBning xulosasi……………………………………………………………....55
Xotima…………………………………………………………...………………..56
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati……………………………………………..…57
Kirish
“O’z oldimizga qo’yilgan yuksak vazifa
va marralarga erishishda zamonaviy bilim
va tarbiya sohibi bo’lgan, yangicha
fikrlaydigan yoshlarimiz bizning asosiy
tayanchimiz va suyanchimizdir”.
I.A.Karimov.
Biz mustaqil O’zbekiston yoshlari har tomonlama yetuk barkamol avlod bo’lib yetishimiz uchun keng imkoniyatlar yaratib Prezidentimiz Islom Abdug’aniyevich Karimov yosh avlod tarbiyasiga juda katta e’tibor berib kelmoqdalar. Jumladan, asosiy vazifamiz Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirish nomli Prezidentimiz I.A.Karimovning 2009-yilning asosiy yakunlari 2010-yilda O’zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida:
Biz farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma’naviy sog’lom o’sishi, balki ularning eng zamonaviy intelektual bilimlarga ega bo’lgan, uyg’un rivojlangan insonlar bo’lib, XXI asr talablariga to’liq javob beradigan barkamol avlod bo’lib voyaga yetishi uchun zarur barcha imkoniyat va sharoitlarni yaratishini o’z oldimizga maqsad qilib qo’yganmiz.
Shu kunlarda hukumatimiz tomonidan ushbu masala yuzasidan qabul qilingan davlat dasturi ana shu ezgu maqsadga erishish yo’llariga jami davlat va nodavlat manbalari hisobga olingan holda mavjud barcha resurs va imkoniyatlarning safarbar etishni ko’zda tutadi kabi satrlarni o’qish mumkin.
Shuningdek, “Barkamol avlod” yili davlat dasturi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorida Ta’lim jarayonida yangi axborot komunikatsiya va pedagogik texnalogiyalarda, elektron dasturlar, multimediya vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablarida, kasb-hunar kollejlari, litseylar va oliy o’quv yurtlariga o’qitish sifatini tubdan yaxshilash, ilm-fanni yanada rivojlantirish, iqtidorli va qobiliyatli yoshlarni ilmiy faoliyatiga keng jalb qilish, ularning o’z ijodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarish uchun sharoit yaratishga doir kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish ko’zda tutilgan vazifalardan hisoblanar ekan, darslarda yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshirish Prezirentimiz ta’kidlaganidek, “Erkin fikrlashga ” o’rganish uchun ayni muddao bo’ldi.
Mamlakatimizning istiqlol yo’lidagi birinchi qadamlaridan, buyuk ma’naviyatimizni tiklash va yanada yuksaltirish, milliy ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uning milliy zaminini mustahkamlash, zamon talablari bilan uyg’unlashtirish asosida jahon andozalari va ko’nikmalari darajasiga chiqarish maqsadiga katta ahamiyat berib kelinmoqda. Bu jarayonda oxirgi yillarda qilingan ishlar haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Maktab sohasida “Ta’lim haqida” qonun qabul qilindi. 1996-1997 o’quv yilidan maktabning birinchi sinflarda o’qish uchun yangi alifboda olib borildi. Yangi imlo, alifboda o’qitish uchun zarur dastur, qo’llanma va darsliklar yaratildi. Joylarda maktablarda o’qituvchi-murabbiylarga, ularning moddiy va ma’naviy rag’batlantirish, yordam berish masalalariga e’tibor ancha kuchaytirildi.
O’rta maxsus ta’lim sohasida viloyatlarda, joylarda biznes maktabi, kichik va o’rta maktab uchun kasb- hunar kurslarining ochilishi, bozor iqtisodoyoti talablaridan kelib chiqqan holda, yangi mutaxassislarning kiritilishi e’tiborga loyiqdir.
Mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning o’z ijodi va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarib, mamlakatimiz yigit-qizlarini XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun shart-sharoitlar va imkoniyatlarni yaratish bo’yicha keng ko’lamli aniq yo’naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish maqsadida, shuningdek, O’zbekiston Respublikasida davlat ta’lim dasturi ishlab chiqilgan. Unda quyidagilar asosiy vazifalar etib belgilangan.
Ta’lim jarayonida yangi axborot kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalarning elektron darsliklari, multimedia vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz maktablari, kasb-hunar kollejlari, litseylar va oliy o’quv yurtlarida o’qitish sifatini tubdan yaxshilash ta’lim muassasalari keng laboratoriya bazasini zamonaviy turdagi o’quv laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikalari bilan mustahkamlash, shuningdek, o’qituvchilar va murabbiylar mehnatini moddiy hamda ma’naviy rag’batlantirish bo’yicha samarali tizimni yanada rivojlantirish lozim.
Ilm-fanni yanada rivojlantirish, iqtidorli va qobiliyatli yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb etish ularning o’z ijodiy va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi uchun sharoit yaratishga doir kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish kerak.
Ma’lumki, ota-bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo’lmish ilmu-fan, ma’rifat, ta’lim-tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti va garovi deb bilgan.
Albatta ta’lim-tarbiya ong mahsuli. Lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning ravnaqini ham belgilaydigan, ya’ni xalq ma’naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan eng muhim omildir. Binobarin ta’lim-tarbiya tizimini va shu asosda ongni o’zgartirmasdan turib, ma’naviyatni rivojlantirib bo’lmaydi.
Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi, farzandlarimizning bugun qanday ta’lim-tarbiya olishiga bog’liq.
Ta’limni tarbiyadan, tarbiyadan ta’limni ajratib bo’lmaydi.Bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi.
Bu haqda fikr yuritganda men Abdulla Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo halokat, yo saodat, yo falokat masalasidir” degan chuqur ma’noli so’zlarini eslayman.
Muxtasar qilib aytganda, oxirgi yillarda ta’limni tarbiya sohasida amalga oshirgan ko’lami va mohiyatiga ko’ra ulkan ishlarimiz biz ko’zlagan ezgu niyatlarimizga erishish hech kimdan kam bo’lmaydigan hayot barpo etish, yoshlarimiz butun xalqimizning ma’naviy yuksalishi yo’lida mustahkam zamin yaratdi, -desak hech qanday xato bo’lmaydi.
“Diplomga ega bo’lish-bu hali tom ma’nodagi ziyoli emas, ziyoli odam tafakkuri saviyasi pok yuragi, ichki madaniyati bilan mutlaqo bo’lakcha inson bo’ladi”.
“Har qaysi inson olloh taollo ato etgan noyob qobiliyat va iste’dodni avvalo o’zi uchun, oilasining, millatining, xalqining, davlatining farovonligi, baxt-saodati, manfaati uchun to’liq baxshida etadi, bunday jamiyat shu qadar kuchli taraqqiyotga erishadiki, uning jur’at va samarasini hatto tasavvur qilish ham oson emas”.
Bizning o’z iste’dodli fidoiy bobolarimiz farzandlarimizga bilim va kasb cho’qqilarini zabt etishi uchun qanot berishimiz kerak. “Ma’rifatga intilish kerak”.
“Ma’rifatga intilish xalqimizning azaliy fazilatlaridan biridir”.
Islom Abdug’aniyevich Karimov aytganlaridek.
Tarbiya uch narsaga ehtiyoj sezadi: ’’Iste’dodga, ilmga va mashqqa”. Arastu
umumlashtirilgan holda kadrlar tayyorlash tizimining shakllanishi va faoliyat ko’rsatishining asosiy tamoyillari, mening nazarimda quyidagi vazifalarni o’z ichiga oladi:
Barcha turdagi ta’lim muassasalarida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash uchun uzluksiz ta’lim va fan, ishlab chiqarish salohiyatidan samarali foydalanish.
Davlat ta’lim standartlarini joriy etish va ularning faoliyat ko’rsatish mexanizmini ishlab chiqarish.
Ixtisosliklar, malaka darajasiga ko’ra mutaxassislarga bo’lgan umumdavlat va mintaqaviy talablarning istiqbolini aniqlash.
Ta’lim tizimini tuzish va mazmun jihatdan isloh qilish uchun o’qituvchilarni va murabbiylarni qayta tayyorlash.
Davlat va ijtimoiy muassalarning kasbga yo’naltirish bo’yicha faoliyatini takomillashtirish.
Bunda kasb tanlashning bozor ehtiyojlari va imkoniyatlarini e’tiborga olish zarur, toki har bir shaxs o’ziga mos kasbni egallay olsin.
O’quvchi yoshlarni vatanga sadoqat, yuksak ahloq, ma’naviyat va ma’rifat, mehnatga vijdonan munosabatda bo’lish ruhida tarbiyalash.
Ta’lim muassasalarini birinchi navbatda umumta’lim maktablarini davlat tomonidan moliyaviy va moddiy texnikaviy to’liq ta’mirlash me’yorlarini amalga oshirish va uning mexanizmini takomillashtirish.
Kadrlar tayyorlash va ta’lim sohasida chet el sarmoyalarini, xalqaro donorlik tashkilotlari va jamiyatlarining mablag’larini jalb etish.
Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz rivojlantirish va takomillashtirish kafili bo’lishi lozim.
Ma’lumki, xalq ta’limini asosiy bo’g’inini uzluksiz ta’lim tizimini tashkil etadi. Shu sababli bu masala alohida diqqat va e’tibor qaratish lozim.
Uzluksiz ta’limni davlat ta’lim standartlari va tegishli ta’lim dasturlari bilan ta’minlashda avvalo ularning jahon talablari darajasiga javob berishi yuksak ma’naviyat zamirida qurilganiga asosiy e’tibor berish kerak.
Shuning uchun ham umumta’lim dasturini maktabgacha tarbiya, boshlang’ich, umumiy ta’lim va maktabdan tashqari ta’lim tarzida tuzsak maqsadga muvofiq bo’ladi.
Barkamol avlod tarbiyalash insoniyatning eng yorqin orzusi bo’lib kelgan, biroq dunyo xalqlarining barchasi ham bu haqda o’ylayvermagan. Bunday orzudagi insonlar azaliy ma’rifatga, ma’naviyatga mansub bo’lgan yurtlarning donishmandlari, eng mo’tabar ziyolilari, hukmdorlari hisoblangan. Ularning orasida O’zbekiston deb atalmish muazzam zaminimizda yashayotgan bobolarimizning o’z o’rni, hurmati bor. Bu jahon hamjamiyati qabul qilingan haqiqatdir. Barkamol avlodni tarbiyalash orzusida o’z tariximizdan juda ko’p dalillar mujassamlashib kelgan.
Prezidentimiz I.A.Karimovning “Barkamol avlod orzusi” asarida ta`lim –tarbiya va oliy ta`lim o`rta maxsus kasb-hunar ta`limlari to`g`risida o`z fikrlarini bildirganlar. Davlat ta`lim standartlari borasida, davlat(ta`lim)grantlari va to`lov kontrakt usulidagi qabul deganda nima tushuniladi degan savolga yurtboshimiz shunday javob berganlar. Davlat ta`lim standartlari doirasida oliy ma`lumot olish mamlakatimizning har bir fuqarosi uchun ochiqdir, chunki bunday imkoniyat ikki yo`l bilan ,ya`ni ikki yo`l orqali amalga oshiriladi.
Birlamchi –bu davlat grantlari , ya`ni talabalarni o`qish uchun zarur bo`lgan pul mablag`larini, xarajatlarini davlat o`z zimmasiga oladi. Grandlar hududlarining ijtimoiy –iqtisodiy rivojlanishida oliy malakali kadrlarga bo’lgan ehtiyojidan kelib chiqib belgilanadi. Shuni albatta ta`kidlash joizki, Prezidentimiz farmonlariga asosan xalqaro va respublika fan olimpiadalari xalqaro musoboqa g`oliblari oliy o`quv yurtlariga test sinovlarisiz kirish huquqiga egadilar.
Yoshlarimiz o`z navbatida to`lov- kontrakt shaklida ham oliy o`quv yurtlarida o`qishlari mumkin. Bu nima degani?
Oliy ma`lumot olish , oliy ma`lumotli bo`lish istagida bo`lgan yoshlar tegishli o`quv yurtlari ma`muriyatlari bilan shartnoma tuzadi.
Shartnoma har ikkala tomonning ustuvor vazifalari , ya`ni bajarilishi lozim bo`lgan barcha topshiriqlar belgilab olinadi, talabalar safiga test sinovlari natijalari chiqqandan so`ng yoki grandlardan so`ng ballar ketma-ketligi (reyting ball )asosida qabul qilingan abituriyentlar belgilangan miqdordagi mablag`ni , ya`ni to`lov –kontrakt oliy o`quv yurti byudjetiga, ya`ni hisobiga o`tkazadilar. Tegishli mablag`ni talaba uchun muassasalar, korxonalar, firmalar va boshqa idora tashkilotlari ham o`zaro ikki tomonning kelishuvi asosida o`tkaziladi.
To`lov –kontrakt shaklida o`qish qoidalari va sharoitlari davlat tomonidan mavjud bo`lgan qonunchilikka asoslangan holda belgilanadi va amalda keng tadbiq etilib bajariladi.
Kontraktdan tushgan pul-mablag`lar oliy o`quv yurtining moddiy texnika negizini mustahkamlash yo`lida pedagogik ilmiy xodimlarni moddiy rag`batlantirish, talabalarni ijtimoiy qo`llab-quvvatlash va boshqa ko`plab ustuvor vazifalarni , amalga oshirish uchun xizmat qiladi.
Mamlakatimizda sog`lom va barkamol avlodni tarbiyalash , yoshlarni o`z ijodiy va intellektual salohiyatini ro`yobga chiqarish , mamlakatimiz yigit –qizlarini yigirma birinchi asr talablariga to`liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlarini yaratish bo`yicha keng ko`lamli aniq yo`naltirilgan chora –tadbirlarni amalga oshirish maqsadi,shuningdek O`zbekiston Respublikasida 2010- yilning “Barkamol avlod yili” deb e`lon qilingani munosabati bilan :
1. “Barkamol avlod yili” davlat dasturi tasdiqlansin. Unda quyidagilar asosiy ustuvor vazifa etib belgilansin: Bolalar va yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya qilishga , ularni barkamol rivojlantirishning huquqiy asoslarini mustahkamlashga qaratilgan me`yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish, amaldagi qonunchilik hamda me`yoriy-huquqiy hujjatlarga zamon talablariga mos o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish;
2.“Sog`lom ona, sog`lom bola” dasturini izchil amalga oshirish asosida sog`lom avlodni voyaga yetkazish borasidagi chora tadbirlarni yanada kuchaytirish onalar va bolalarning reproduktiv salomatligini muhofaza qilish tizimini takomillashtirish profilaktikaga asoslangan sog`liqni saqlash tizimini ustuvor rivojlantirish tibbiy xizmat moddiy texnika bazasini mustahkamlash , sog`lom bolalar tug`ilishi va ularni tarbiyalash bilan bog`liq masalalar yuzasidan aholi o`rtasida tushuntirish hamda maslahat ishlarini kuchaytirish ;
3. Tayyorlangan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalaridagi mavjud talabga alohida e`tibor qaratgan holda o`sib kelayotgan yosh avlodga ta`lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy texnika bazani yanada mustahkamlash , undan oqilona va samarali foydalanishni ta`minlash, davlat ta`limi standartlari, o`quv dasturlari va o`quv –uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish ;
4. Ta`lim jarayoniga yangi axborot-kommunikatsiya va pedagogik texnalogiyalarni elektron darsliklar,multimediya vositalarini keng jalb etish orqali mamlakatimiz maktablarida, kasb-hunar kollejlari, litseylari va oliy o`quv yurtlarida o`qitish sifatini tubdan yaxshilash, ta`lim muassalarining o`quv laboratoriya bazasini zamonaviy turdagi o`quv va laboratoriya uskunalari , kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, shuningdek, o`qituvchilar va murabbiylar mehnatini moddiy hamda ma`naviy rag`batlantirish bo`yicha samarali tizimni yanada rivojlantirish;
- Yosh avlodni jismonan barkamol etib tarbiyalash, bolalar va o`smirlar sportini rivojlantirish sohasida,yoshlarni , ayniqsa, qishloq qizlarini sport bilan muntazam shug`ullanishiga keng jalb etish , yangi sport majmualarini,stadionlar va inshootlarini qurish, ularni zamonaviy sport anjomlari va jihozlari bilan ta`minlash, yuqori malakali ustoz va murabbiylar bilan ta`minlash , yuqori malakali ustoz va murabbiylar bilan mustahkamlash bo`yicha amalga oshirilayotgan ishlarni izchil kuchaytirish;
- Iqtisodoyotni tarkibiy o`zgartirishning muhim yo`nalishi, aholi va o`rta sinf mulkdorlari daromadlarini shakllantirish asosi bo`lgan kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni yanada rag`batlantirish, bu sohadagi mavjud muammolarni hal etish ,yoshlar , avvalambor kasb hunar- kollejlari va oliy ta`lim muassasalari bitiruvchilarini ayniqsa qishloq joylarida tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish uchun sharoit yaratish;
- Ilm-fanni yanada rivojlantirish ,iqtidorli va qobiliyatli yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb etish, ularning o`z ijodiy va intelektual salohiyatini ro`yobga chiqarish uchun sharoit yaratishga doir kompleks chora tadbirlarini yaratish;
- Yosh oilalarga g`amxo`rlik qilish ishlarini kuchaytirish, ularni huquqiy va ijtimoiy muhofaza qilishni ta`minlash, jismonan har tomonlama rivojlangan barkamol avlodni milliy va umuminsoniy qadriyatlar hamda vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash borasida jamiyatning muhim bo`g`ini sog`lom va mustahkam oilani shakllantirish uchun zarur sharoitlarni yaratish;
- Yoshlar o`rtasida sog`lom turmush tarzini qaror toptirish , ularni ichkilikbozlik va giyohvandlik illatlaridan , boshqa turli halokatli tahdidlar hamda biz uchun yod bo`lgan diniy va ekstremistik ta`sirlardan ,tuban ommaviy madaniyat xurujlaridan himoya qilishga doir kompleks chora tadbirlarni amalga oshirish;
- Aholi ,ayniqsa, yoshlar o`rtasida “Barkamol avlod yili” davlat dasturining maqsad va vazifalarini keng tushuntirish :
| 