Markazga intilma kuch.(2.2) bilan aniqlanuvchi kuchning normal tashkil etuvchisiga markazga intilma kuch deyiladi.
==R (2.3)
Demak, egri chiziqli trayektoriya bo’ylab harakatlanayotgan jism tezligi yo’nalishining o’zgarishiga olib keluvchi va harakat trayektoriyasidan normal bo’ylab markazga yo’nalgan kuchga markazga intilma kuch deyiladi.
Markazga intilma kuch qandaydir alohida kuch bo’lmay, jismni egri chiziqli trayektoriyada saqlaydigan har qanday kuch bo’lishi mumkin. Masalan, ipga bog’langan shar aylana bo’ylab harakatlanganda ipning sharga ta’sir ko’rsatadigan ta’sir kuchi markazga intilma kuch Fm.i.bo’ladi. Shuningdek, elastik kuchi, ishqalanish kuchi, og’irlik kuchi markazga intilma kuch sifatida namoyon bo’lishi mumkin. Oyning yerga tortilish kuchi markazga intilma kuch bo’lib, Oyning yer atrofida aylanishiga sabab bo’ladi.
Markazdan qochma kuch. Ip sharga qanday kuch bilan ta’sir ko’rsatsa, shar ham ipga shu kuchga teng. Lekin qarama – qarshi tomonga tomonga yo’nalgan kuch bilan ta’sir qiladi. Bu kuchga markazdan qochma kuch deyiladi.U radius bo’ylab, yoki aylana markazidan shar tomon yo’nalgan bo’ladi, ya’ni ip orqali qo’lga ta’sir qiladi. Markazdan qochma kuch tabiatiga ko’ra markazga intilma kuchdan farq qilmaydi.
Statika. Fizikaning jism yoki jismlar sistemasining muvozanat qonunlarini o’rganadigan bo’limi statika deyiladi. “Statika”so’zi yunoncha “status” – qo’zg’almas degan ma’noni anglatadi.
Kuchlar ta’sirida tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holati jismning muvozanat holati deyiladi. Aylanma harakat qilmaydigan jismning muvozanati. Ma’lumki, jismga ta’sir etadigan kuch yoki kuchlar sistemasi Nyutonning ikkinchi qonuniga muvofiq unga ma’lum tezlanish beradi. Qachon bu kuchlar jismga tezlanish bera olmaydi? Bu kuchlarning yig’indisi nolga teng bo’lsagina, jismlar o’zlarining to’g’ri chiziqli tekis ilgarilanma harakatini yoki tinch holatini saqlaydi.
Aylanma harakat qilmaydigan jism unga qo’yilgan kuchlarning geometric yig’indisi nolga teng bo’lgandagina muvozanat holatda bo’ladi.
+
Mustahkamlash.
Mavzuga oid masalalar ishlash.
02/3-14. Jismning bir nuqtasiga 6N va 8N kuch bir-biriga nisbatan burchak ostida qo’yilgan. Jismga ta’sir qiluvchi natijaviy kuchni toping (N).
02/3-6. Jismning bir nuqtasiga 6N va 8N kuch bir-biriga nisbatan 180 burchak ostida qo’yilgan. Jismga ta’sir qiluvchi natijaviy kuchni toping (N).
97/10-15. Yonalishlari orasidagi burchak 120 ga, har birining moduli 5N gat eng bo’lgan ikki kuch jismning bir nuqtasiga qo’yilgan. Bu kuchlar teng ta’sir etuvchisining moduli qanday(N)?
97/11-5. 80N kuchni o’zaro tik ikki tashkil etuvchiga ajralganda, ulardan biri 60N teng bo’lishi kerak. Ikkinchi tashkil etuvchi qanday (N) bo’ladi?
03/2-4. 6N kuch ta’sir etayotgan jismning harakat tenglamasi (m) ko’rinishda bo’lsa, jismning massasi qanday (kg)?
Uyga vazifa.
A.P.Rimkeyevich “Fizikadan masalalar to’plami” dan shu mavzuga oid masalalarni ishlab kelish.
|
