Ishning asosiy olingan natijalari. Nanouglerod metall oksidi asosida tayyorlangan nanofotokatalizatorlardan foydalanishning amaliy jihatlari ko’rsatilgan.
Ishning hajmi va tuzilishi. Magistrlik dissertasiyasi 65 bet, kirish, 3ta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I BOB NANOTEXNOLOGIYALARNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Fullerenlar va uglerodli nanotrubkalar va ularning strukturasi
O’z zamonida Demokrit Borliqning atomistik kontseptsiyasi haqida fikr yuritganida olam kimyoviy elementlar va ular birikmalarining ko’p sondagi “G’ishtcha”laridan tuzilgan deb taxmin qildi. Ular bir-biridan alohida xususiyatlari bilan farq qiladi.
Olam tuzilishida ishtirok etuvchi “g’ishtcha”larning xususiyatlari kabi ularning tarixi ham bir-biridan farqlidir.
Ba’zi elementlar, masalan, mis(Cu), temir(Fe), oltingugurt(S) va uglerod(C) qadimdan ma’lum. Boshqa ba’zi elementlarning yoshi faqat asrlar bilan baholanadi. Insoniyat kislorodni doimiy ravishda iste’mol qilib kelgan, ammo u element sifatida XVII asrga kelib ochilgan. Uchinchi toifa elementlar 100-200 yil oldin ochilgan, ammo bizning zamonimizga kelib ularning nufuziga yetarlicha e’tibor qaratilgan. Ularga uran(U), alyuminiy(AL), bor(B), litiy(Li), berilliy(Be)lar kiradi.
1985- yilda Robert Kerl, Garol’d Kroto va Richard Smolli tasodifiy ravishda printsipial ravishda yangi uglerod birikmasi bo’lgan fullerenni ochishdi. Fullerenning ajoyib xususiyatlari bir qator tadqiqotchilarni jalb etdi. 1996- yilda fullerenni kashf etganlar Nobel mukofoti sovrindorlari bo’lishdi.
Fulleren molekulasining asosi ugleroddir. Uglerod- ajoyib kimyoviy element bo’lib, u ko’pgina kimyoviy elementlar bilan bog’lanib, turli tarkib va tuzulishga ega bo’lgan molekulalarni hosil qila olish xususiyatiga egadir.
Maktab kimyo kursidan ma’lumki, uglerod ikkita asosiy allotrop holatiga ega. Bular: grafit va olmos. Fulleren ochilishi bilan uglerod yana bir allotrop holatga ega ekanligi ma’lum bo’ldi. Grafit, olmos va fulleren molekulalarining strukturasini ko’ramiz.
Grafit qatlamli strukturaga ega. Uning har bir qatlami bir- biri bilan kovalent bog’langan to’g’ri olti burchaklarni hosil qiluvchi uglerod atomlaridan iborat. Qo’shni qatlamlar bir- birini Van-der- Vaals kuchlari bilan ushlab turadi. Shuning uchun ular bir-biriga nisbatan erkin sirpanadi. Bunga oddiy misol qalam. Grafit sterjenni qog’oz ustida yurg’izsak, qatlamlar sekin bir-biridan ajralib, qog’ozda iz qoldiradi.
Olmos uch o’lchovli tetraedrik strukturaga ega. Har bir uglerod atomi qolgan to’rttasi bilan kovalent bog’langan. Kristall panjaradagi barcha atomlar bir-biridan bir xil masofoda(154nm) joylashgan. Ularning har biri boshqalari bilan to’g’ri kovalent aloqa bilan bog’langan bo’lib, kristallda bitta gigant makromolekulani hosil qiladi.
“C-C” kovalent bog’lanishlarning katta energiyaga ega ekanligidan olmos o’ta mustahkam bo’lib, nafaqat qimmatbaho tosh sifatida, balki metall kesuvchi asboblar uchun ham xom ashyo sifatida ishlatiladi.
| 