Til
|
Yaratilgan yili
|
Mualliflar
|
Tashkilot, firma
|
Ada
|
1979-80
|
Jean Ichbian
|
Cii-Honeywell (Fransiya)
|
Algol
|
1960
|
|
International Commitee
|
ARL
|
1961-1962
|
Kenneth Iverson, Adin Falkoff
|
IBM
|
DELPHI
|
1995
|
|
Borland
|
BASIC
|
1964-1965
|
JohnKemeny, Thomas Kurtz
|
Dartmouth Colleje
|
C
|
1972-1973
|
Dennis Ritchie
|
Bell Laboratories
|
C
|
1980
|
Bjarne Strostrup
|
Bell Laboratories
|
COBOL
|
1959-1961
|
Grace Murray Hopper
|
|
Fort
|
1971
|
Charles H.Moore
|
|
FORTRAN
|
1950-1958
|
John Backus
|
IBM
|
HTML
|
1989
|
Tim Berners-Li
|
CERN, Jeneva
|
LISP
|
1956-1960
|
John MCCarthy
|
|
LOGO
|
1968-70
|
Seymour Papert
|
MassachusetS Institute of Techn.
|
Pascal
|
1967-1971
|
Niklaus Wirth
|
Federal Institute of Technology (Shveytsariya)
|
PL1
|
1964-1966
|
|
|
PROLOG
|
1978
|
Alan Kalmeroe
|
|
SIMULA
|
1967
|
Ole-Yoxan
Dal, Kristen Nigaard
|
Norvegiya XM
|
Java
|
1995
|
Djeyms Gosling
|
Sun Microsystems
|
1.2. Delphi dasturlash tili va uning imkoniyatlari
Delphi - dasturiy vositasi: Bu windows uchun mo’ljallangan dasturlash muhitida bo’lib, 1995 yilda BORLAND kompaniyasi guruhi dastur tuzuvchilari CHak (Chuck) va Denni (Danny) tomonidan yaratilgan.
Bu til o’zining keng qamrovli imkoniyatlariga egaligi bilan birga, boshqa dasturlash tillaridan o’zining ba’zi bir xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Borland Delphi ning paydo bo’lishi dasturlashni rivojlantirish tarixida yorqin ko’rinish bo’ldi. Delphi ning vujudga kelishiga quyidagilar sabab bo’ldi;
Windows uchun dasturlash va komponentalar texnologiyasi.
Masalalarni yechish uchun ob’ektga yo’naltirilgan usul.
Komponentalar texnologiyasiga asoslangan ilovalarni tez yaratishning vizual muhitlari.
Interpritatsiyadan emas, kompilyatsiyadan foydalanish. Bu shundan iboratki, interpretator bilan ishlashga qaraganda kompilyator bilan ishlash tezligi o’n martalab ustunlikka ega bo’ladi.
Universal usullar yordamida ma’lumotlar bazasi bilan ishlash imkoniyatlarining mavjudligi.
Borland Delphi yuqorida bayon etilgan fikrlarni joriy etish maqsadida yaratilgan. Ammo, uning eng asosiy elementi Paskal tili bo’lib hisoblanadi. Hozirgi kunda Delphi tilining bir necha xil variantlari mavjud (Delphi 2, Delphi 3... , Delphi 7 va h.k.).
Delphi dasturlash tili uchun Paskal dasturlash tili asos qilib olingan. Bu ikki tilning qanday o’xshashlik va farqli tomonlari bor?
Bilamizki, Paskalda biror kattaroq dastur, masalan amaliy dasturlar majmuini tuzmoqchi bo’lsak, albatta biz modulli dasturlashdan foydalanamiz. Ya’ni qo’yilgan masalani kichikroq bo’laklarga bo’lib olamiz va shular bilan ishlaymiz. Natijani olish uchun esa, bu bo’laklarni birlashtiruvchi bitta asosiy dastur qilinadi. Aynan shu narsa Delphi dasturlash tilining asosi hisoblanadi. Agar biz Delphi da biror forma hosil qilsak, u holda Delphi bizga o’zi avtomatik tarzda shu formaga mos bo’lgan modullarni va bu modullarni boshqaruvchi dasturni tuzib beradi. Boshqaruvchi dasturni Delphi da, agar unga o’zimiz nom bermasak, Project1.1dpr deb nomlaydi. Bunda .dpr fayl kengaytmasi. Avtomatik tarzda tashkil qilingan modulga biz nom bermasak, u holda Delphi uni Unit1.1pas deb nomlaydi. O’zimiz esa *.pas kengaytmasini saqlagan holda hohlagan nomimizni berishimiz mumkin.
Delphi – dasturlashtirishda, dasturni tez ishlatishda foydalaniladigan dasturlash tili. Delphi tili Object Pascal tiliga asoslangan dasturlash tili hisoblanadi. Hozirgi kunda Delphi ning yangi loyihasi Borland Delphi 7 dasturchilarga ma’qul tushdi. Borland Delphi bilan katta bazali dasturlarni yaratish mumkin. Bu paketga turli xil ma’lumotlar, XML – hujjatlari, axborotlashtirish sistemalari va boshqalar kiritilgan. Delphi 7 ning asosiy xususiyati NET texnologiyasini qo’llab quvvatlaydi.
Borland Delphi 7 bilan Windows 98 dan Windows XP gacha ishlash mumkin. Xozirgi zamon talabiga asosan bu dasturlash tili uchun Pentium va Celeron protsessorlari bo’lishi kerak va ularning chastotasi 400 MGts, operativ xotirasi 128 Mbayt, o’rnatish uchun diskda 475 Mbayt bo’sh joy bo’lishi kerak
1.3. Delphini o’rnatish. Delphi oynalari haqida.
Delphi 7 kompyuterga CD ROM orqali o’rnatiladi. Bunda hamma kerakli fayllar va dasturga nom qo’yish bor. Dasturni nomlovchi qurilma disk diskovodga quyilgandan darrov ishga tushadi.
Dasturni nomlovchi qurilmalar ishga tushgach darrov ekranga Delphi 7 oynasi chiqadi. Bular CD ROM, DVD ROM, orqali kompiyuterga o’rnatiladi.
1.3.1-chizma. Delphi 7 dasturini o’rnatishni boshlanishi.
Delphi 7 ni tezroq o’rnatish uchun Delphi 7 tugmasini bosamiz. Delphi 7 ni o’rnatish oddiy. (Serial Number) nomeri va (Authorization Key) kalitini yuborgandan keyin ekranda ochishga ruxsat beradi, keyin esa Setup Type oynasi paydo bo’ladi. Bu oynadan kerakli variantni tanlash mumkin.
Typical (oddiy), Compact (kompaktli) va Custom (tanlab olish mumkin).
Ommabop varianti CD ROM orqali qattiq diskka Delphi ning hamma komponentlarini nusxalaydi. Bu variant qattiq diskda ko’p joyni talab qiladi. Tanlanma variant dasturchiga faqat ayrim zarur Delphi komponentlarini tanlash imkoniyatiga ega. Bundan malakali dasturchilar foydalanadi. Bu variant agar diskda juda kam joy bo’lganda foydalaniladi.
1.3.2-chizma. Dialog oynasi kerakli variantni o’rnatadi.
Kerakli variantni tanlab olgach Next tugmasini bosamiz va davom ettiramiz.
Ish jarayoni tugagandan keyin Finish tugmasini bossak oyna yopiladi.
1.3.3-chizma. O’rnatish jarayoni tugadi.
Endi Delphi ni ochib, ishga tushirish mumkin. Ammo buni bajarishdan oldin proekt yoki ish kataloglarini ochish kerak. Bu uchun sichqoncha bilan Pusk – Programmы- Borland Delphi 7 ga sichqonchani o’ng tugmasini bosib Svoystva ga kirib, Delphi 7 dagi Rabochaya papka maydonida papka yaratamiz. Delphi ni proektlari uchun.
1.3.4-chizma. Proekt papkasini aniqlash.
Ishning boshlanishi. Delphi har doimgidek ochiladi, ya’ni quyidagicha.
1.3.5-chizma. Delphi ni ishga tushurish.
Bu paytda bitta oyna o’rniga 5 ta oyna chiqadi.
Bu yerda Delphi ning asosiy tashkil etuvchilari keltirilgan:
Delphi ning asosiy oynasi.
Formalar konstruktori (Form Designer)
Ob’ektlar inspektori (Object Inspector)
Ob’ektlar daraxti (Object TreeView)
Dastur matni muharriri (Code Editor)
Dastur matniga yo’l ko’rsatuvchi oynasi (Code Explorer)
1.3.19-chizma. Delphi 7 dasturining umumiy ko’rinishi.
Asosiy oynada buyruqlar menyusi, asboblar paneli, ishlatiladigan komponentlar ro’yxati chiqadi. Boshlang’ich forma oynasi asosiy oynada tayyorgarlik jarayonini ko’rsatadi. Dasturni ta’minlash ikki turga bo’linadi:
1.1 Sistemali 2. Ilovali.
Sistemali programmani ta’minlash bu operatsion sistemaning hamma ko’rinishlari, qolgan hamma ma’lumotlar ilovali. Asosiy oyna haqida
1.3.7-chizma. Komponentlar.
Asboblar paneli
|
|
Yangi loyiha yaratish yoki ochilgan loyihaga yangi forma qo’yish
|
|
Mavjud bo’lgan loyiha, forma yoki dastur matni faylini ochish. Oldingi ochilgan fayllar ro’yxatidan faylni ochish.
|
|
Joriy faylni xotiraga saqlash. (Ctrl+S)
|
|
Loyihaning barcha fayllari bilan birga xotiraga saqlash. (Shift+Ctrl+S)
|
|
Mavjud bo’lgan loyiha faylini ochish. (Ctrl+F11)
|
|
Mavjud bo’lgan forma va dastur matni faylini loyihaga qo’shish. (Shift+F11)
|
|
Loyihadagi forma va dastur matni faylini loyihadan olib tashlash.
|
Custom (Help contents) asboblar paneli
|
|
Delphi da yordam oynasini chaqirish
|
View asboblar paneli
|
|
Delphi da modullaridan birini tanlash orqali dastur matni oynasini ochish. (Ctrl+F12)
|
|
Delphi da formallardan birini tanlash orqali forma konstruktori oynasini ochish. (Shift+F12)
|
|
Delphi da forma konstruktori oynasidan dastur matni oynasiga o’tish va teskarisi. (F12)
|
|
Loyihada yangi forma qo’yish.
|
Debug asboblar paneli
|
|
Loyihani ishga tushirish. (F9)
|
|
Ishga tushirilgan loyihani (pauza qilishi) to’xtatish.
|
|
Kursor turgan joygacha (satrgacha) bajarish. (F7)
|
|
Qadamba qadam bajarish. (F8)
|
| 