Uy hayvonlari: sigir, echki, it ……
Yovvoyi hayvonlar: bo‘ri, yo‘lbars …….
O‘quvchilar hayvonlar nomini shu ikki uyaga kiritish bilan tasnifni
amalgam oshiradi. Bu mashqqa qo‘shimcha qilib o‘quvchilarga gaplar
tuzdirish mumkin: Mushuk – uy hayvoni.
Bo‘ri – yovvoyi hayvon.
242
173-mashqning sharti quyidagicha: “Buzoq, bo‘taloq, toycha, qo‘zichoq
qaysi uy hayvonlarining bolasi?” Hayvonlar nomini, ularning bolalari nomi
bilan yonma-yon yozing. Namuna: Sigir – buzoq, …….
Bu mashq o‘quvchilar lug‘at boyligini oshirishda juda katta ahamiyatga
ega. Bolalar hayvonlar bolasi nomini bilmasa, otning bolasi, qo‘yning bolasi,
sigirning bolasi kabi so‘z birikmalaridan foydalanadi. Bu esa ularning nutqini
kambag‘allashtiradi.
O‘qituvchi o‘quvchilarga umumiy nomni bildiruvchi so‘zni aytib, uning
turlarini bildiruvchi so‘zlarni topishni vazifa qilib berishi mumkin.
Qush: bulbul, chittak, ….
Daraxt: terak, tol, ……
Meva: olma, nok, ……
Hasharot: qo‘ng‘iz, chumoli, kapalak ……
Shundan so‘ng har bir uyadosh so‘zning ma’nosi ustida ishlanadi.
Masalan, Bulbul qanday qush? Olma qanday meva?
Darslikda ayrim o‘simlik, qush, hayvonlarga bag‘ishlangan matnlar bor:
“Chumchuq” (33-mashq), “Kanareyka” (34-mashq), “Archa” (52-mashq),
“Xonqizi” (90-mashq), “Gulbeor” (107-mashq), “Chumchuq”(108-mashq).
Bunday matnlar o‘quvchilarning muayyan qush, hayvon, hasharot, o‘simlik
haqidagi tasavvurini kengaytiradi.
O‘qituvchi o‘quvchilarga darsda yoki uyda shunday matnlar tuzishni
topshirishi ham mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Ahmedova N. Boshlang‘ich sinflarda nutq o‘stirish usullari. // Ta’lim
jarayonida nutq madaniyatini takomillashtirish masalalari. “O‘zbek tili” doimiy
anjumani beshinchi yig‘ilishi tezislar to‘plami (1999 yil 29-30 aprel) – Toshkent.:
“Sharq”, 1999. – 76-77-b.
243
2.
Fuzailov S., Xudoyberganova M. Ona tili 3-sinf uchun darslik. –
Toshkent.: “O‘qituvchi”, 2008. – 144b.
3.
Ikramova R., G‘ulomova X., Yo‘ldosheva Sh., Shodmonqulova D. Ona
tili. 4-sinf uchun darslik. – Toshkent.: “O‘qituvchi”, 2007. – 192b.
|
