BOSHLANGʻICH SINF MATEMATIKA DARSLIKLARIDA
MASALANING TUTGAN OʻRNI
Karimova Kamola Komil qizi
Buxoro davlat universitetining Pedagogika instituti
Maktabgacha va boshlangʻich ta’lim fakulteti
Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi
(boshlangʻich ta’lim) yoʻnalishi
I bosqich magistranti
Annotatsiya. Ushbu maqolada darsliklarda masalarning tutgan oʻrni,
jadvalli, rasmli, matnli va ijodiy masalalar borasida turli fikrlar yoritilgan.
Kalit soʻzlar: masala,darslik, rasmli masala, matnli masala, jadvalli masala,
koʻnikma, mantiqiy fikrlash, tasavvur.
Matematika fani hozirgi kunda dolzarb masalalardan biriga aylanib
bormoqda. Fanga, uni oʻrganishga katta e'tibor qaratilmoqda. Zero, har bir fanning
negizida matematika yotadi. Barcha ilmning kaliti matematika hisoblanadi.
Matematika fanini masalasiz tasavvur qilish ancha qiyin. Uning asosini
masala tashkil etadi. Masala oʻquvchilarda turli koʻnikmalarni shakllantirishga
244
xizmat qiladi. Oʻquvchi oʻylashni, mantiqiy fikrlashni, tasavvur qilishni, avvalo,
masala yordamida oʻrganadi. Masala har xil etaplardan iborat ekanligi tufayli
ulardan bir nechta jarayonni birgina masalada bajarishni talab etadi.
Matematika darsliklariga nazar soladigan boʻlsak, masalalar turli koʻrinishda
berilishi mumkin. Ular quyidagilar:
1. Matnli masalalar.
2. Rasmli masalalar.
3. Jadvalli masalalar.
Darsliklarda shunday koʻrinishdagi masalalar keltirilgan. Ular berilishiga
qarab ajratiladi. Faqat matndan iborat boʻlgan masalalar matnli masalalar
turkumiga kiradi. Masala sharti rasm asosida berilgan boʻlsa, bunday masala rasmli
masalaga misol boʻla oladi. Masala jadval koʻrinishida keltirilgan boʻlsa, uni
jadvalli masala desa boʻladi.
Matnli, jadvalli, rasmli masalalarni sinf darsliklari kesimida oʻrganadigan
boʻlsak:
1-sinf
Soni
Jami
masalalar soni
Foizi
Matnli
masalalar
8
22
36
Jadvalli
masalalar
4
18
Rasmli
masalalar
8
36
2-sinf
245
Soni
Jami
masalalar soni
Foizi
Matnli
masalalar
42
94
44
Jadvalli
masalalar
8
8,5
Rasmli
masalalar
36
38
3-sinf
Soni
Jami
masalalar soni
Foizi
Matnli
masalalar
233
306
76
Jadvalli
masalalar
6
1,9
Rasmli
masalalar
44
14
4-sinf
Soni
Jami
masalalar soni
Foizi
Matnli
masalalar
206
90
246
Jadvalli
masalalar
7
227
3
Yuqoridagi jadvallarda masalalar rasmli, matnli, jadvalli kabi turlarga
ajratilib, darslikning qanday qismini tashkil etishi koʻrsatib oʻtilgan.
Diagrammalar yordamida koʻrishimiz mumkinki, 1-sinfda matnli va jadvalli
masalalar soni bir xil. 1-sinf oʻquvchilarida masala yechishga doir koʻnikmalar
endi shakllanayotganligi bois masala darslikning uncha koʻp boʻlmagan qismini
tashkil etadi.
2-sinfda oʻquvchilarda masala, uni yechishga doir bilimlar ancha yetarli
boʻladi. Shu sababli masalalar darslikda masalalar soni ancha koʻpayadi. 1-2-sinf
oʻquvchilari rang-baranglikni yoqtirishlari sababli rasmli masalalardan ham
sezilarli darajada foydalaniladi.
Masalalarni 3-sinf darsligidagi ma’lumotlar orqali keltirilgan diagramma
yordamida koʻradigan boʻlsak, masalalar, ayniqsa, matnli masalalar soni
koʻpayganini sezishimiz mumkin. Darslikdagi masalalarning koʻp qismi matnli
masalalardan iborat. Chunki bu jarayonda oʻquvchilar oʻzida mantiqiy fikrlash,
tasavvur qilish koʻnikmalarini ancha shakllantirib olishadi. Ular mustaqil fikrlab,
mulohaza yuritib, masalaning mohiyatini tushunishadi va yechimini topishadi.
Основной
Основной
Основной
Основной
Основной
Основной
1-sinf
2-sinf
3-sinf
4-sinf
Название диаграммы
Matnli masala
Jadvalli masala
Rasmli masala
247
4-sinf misolida ham matnli masalarning soni koʻproq ekanligini kuzatish
mumkin.
3-4-sinf oʻquvchilari masalaga doir yetarli bilimlarga ega boʻlishadi. Shu
sababli, rasmli masalalarga deyarli murojaat qilinmaydi. 4-sinf darsligida masalalar
matn va jadval koʻrinishdagi masalalar keltirilgan.
|
