78
Rezbalarni tasvirlash va ularni chizmalarda belgilash
Mashinasozlikda rezbali birikmalar keng tarqalgan bo‘lib, o‘zining
universalligi,
yuqori mustahkamligi, katta yuklanishlarga chidamliligi bilan munosib o‘rin olgan.
Rezbalar yordamida detallar bir-biri bilan mustahkam biriktiriladi va osongina
ajratiladi. Yoki maxsus detallar yordamida (bolt, vint, shpilka kabilar)
biriktiriladi va
ajratiladi. Barcha birikmalar rezbalar yordamida amalga oshiriladi. Rezbalar quyidagicha
tasniflanadi:
a) rezbalaming profiliga qarab ular uchburchakli, trapetsiyasimon, yumaloq, to‘g‘ri
to‘rtburchakli va boshqacha
profillarga ajratiladi;
b) rezba o‘yilgan sirtiga qarab ular silindrik va konussimon rezbalarga ajratiladi;
d)
rezbalaming sirtiga nisbatan joylashishiga qarab ular
tashqi va ichki rezbalarga
ajratiladi;
e)
rezbalardan foydalanishga qarab ular biriktiruvchi (metrik), zichlab biriktiruvchi
(konussimon), quvursimon, suriluvchi (tirakli trapetsiyasimon),
maxsus va boshqalarga
ajratiladi;
f)
rezbaning vintli sirtining yo‘nalishiga qarab ular o‘ng va chap yo‘lli rezbalarga
ajratiladi;
g)
rezbalaming kirimi soniga qarab ular 1 kirimli yoki ko‘p kirimli (ikki kirimli,
uch kirimli va hokazo) guruhlarga ajratiladi.
Asosiy termin va aniqlashlar. Standartlar tomonidan
rezbalaming profiliga qarab
ulaming har biri uchun alohida standartlar mavjud:
-
rezbaning vint chizig‘i - silindr yoki konus sirtida nuqtaning aylanma va
ilgarilama harakati natijasida chizilgan chiziq hisoblanadi
-
rezbaning vint sirti - vint chizig‘i bo‘yicha silindr yoki konus sirtida qirqilgan
rezbaning sirti hisoblanadi;
-
silindrik va konussimon rezba - to
4
g
4
ri doirviy silindr va konus sirtlariga o‘yilgan
rezbalari kiradi;
-
rezbaning о‘rami - nuqtaning sirt yuzasida bir marta
aylanib chiqqan geometrik
yo
4
li hisoblanadi;
-
o‘ng va chap yog‘i rezba - silindr yoki konus sirtida soat millari yo‘nalishi
bo‘yicha qirqib hosil qilingan rezba o
4
ng, soat mili yo‘nalishiga teskari harakat bo‘yicha
o‘yilgan rezba chap yo
4
lli rezba deyiladi;
-
bir kirimli va kо‘p kirimli rezba - bitta nuqta orqali chizilgan vint chi- zig‘i orqali
qirqilgan rezba
(Pn) ko‘p kirimli rezba deyiladi.
