f
R
f
KM
Q
;
a
b
v
g
P
1
Q
P
2
P
1
Q
P
2
Q
P
Q
P
E
d
18.10-rasm. Qisuvchi kuchlarni hisoblash sxemalari.
Qisuvchi kuchni aniqlash uchun formulaga kiritilgan “K” kattalik zaxiradagi
koeffitsyent dyeyilad. U ishlov beriladigan tayyorlamani bir jinsli emasligini,
kesuvchi asbobni o‘tmaslashganligini va boshqalarni hisobga oladi.
Shuning uchun xam “K” kattalikni quyidagi koefitsyentlarni ko‘paytmasi
ko‘rinishida tasvirlash mumkin:
K=K
0
K
1
K
2
K
3
K
4
K
5
K
6
K
0
– kafolatlangan zaxira koeffitsyenti, barcha xolatlar uchun K
0
=1.5 tavsiya
qilinadi;
K
1
–tayyorlamadagi tasodifiy notyekichliklar oqibatidan kesish kuchlarini
tasodifiy ko‘payishini hisobga oluvchi koeffitsyent:
-qora ishlov berish uchun K
1
=1,2;
-toza ishlov berishda K
1
=1,0.
K
2
– kesuvchi asbobni jadal yeyilishidan ortuvchi kesuvchi kuchni hisobga
oluvchi koeffitsyent, K
2
=1.0
1.9 qabul qilinadi;
K
3
–uzlukli kesishdagi kesuvchi kuchni ortishini hisobga oluvchi koeffitsyent,
K
3
=1,2;
K
4
–qisuvchi kuchni doimiyligini hisobga oluvchi koeffitsyent. Qo‘lda qisish
uchun K
4
=1.3 pnyevmatik va gidravlik qisish uchun – K
4
=1.0;
K
5
–dastakni qulay xolatini va og‘ish qo‘llamini hisobga oluvchi koeffitsyent.
Qulay xolatdagi va kichik ko‘lam burchakka og‘uvchi dastak uchun K
4
=1.0.
90
0
va undan katta burchakka og‘uvchi dastak uchun- K
5
=1.2;
K
6
– faqat tayyorlamani aylantirishga intiluvchi moment bor bo‘lganda ishla
tiladigan koeffitsyent;
Tayanchga chyegaralangan yuza bilan tutashib o‘rnatilgan tayyorlama uchun
K
6
=1.0;
Rejakaga yoki boshqa katta yuzalari bilan tutashuvchi elementlarga
o‘rnatilganda K
6
=1.5.
Ishqalanish koeffitsyentining qiymati, moslamani o‘rnatish va qisish
elementlari bilan tayyorlamani tutashish turiga bog‘liq bo‘ladi.
Ishlov berilmagan tayyorlama sferik kallakka ega bo‘lgan tayanch bilan
tutashganda ishqalanishi koeffisyenti quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:
M
R
Q
M
R
18
0
5
18
3
2
,
r
N
,
f
bu yerda N – normal kuch, N
r – sferik element radiusi, mm
tayyorlama ariqcha yuzali tayanch bilan tutashganda:
f=0.0004N+0.2
bu yerda: N – solishtirma bosim, n/mm
2
.
Moslamalarda qisuvchi qurilmalar ahamiyati juda katta va quyidagi qisuvchi
qurilma konstruktsiyalari keng ishlatiladi. a) Vintli qisuvchi qurilma. (6.11a-rasm)
b) tez ta’sir qiluvchi vintli qisish (18.11b-rasm)
v) ekstsentrikli qisqich (18.11v-rasm)
Bu yerda ekstsyentrisityet “e” asosiy hisoblanuvchi o‘lcham hisoblanadi. U
quyidagi formula bo‘icha aniqlanadi: 2e=S1+S2+b+
I
Q
bu yerda S1- ekstsyentrisityet ostiga tayyorlamani erkin o‘rnatishni
ta’minlovchi tirqish.
S2 – ekstsentrik o‘lik nuqtasi oraqali o‘tishga imkoniyat bermaydigan zaxira yo‘li
shuningdek ekstsentrikni noaniq tayyorlanishi va yeyilishini hisobga oladi.
Sangali qisqichlar detallarni tashqi silindrik yuzasi bo‘yicha markazlashtirish
va maxkamlash uchun xizmat qiladi. Sanga o‘zida kesilgan prujinalanuvchi gilzani
tasavvir qiladi.
Sangani konus burchagi 30
0
C-40
0
C bo‘ladi, qisiluvchi vtulkaning konus
burchagi, sangani konus burchagidan 10
0
C ga katta yoki kichik qilinadi.
18.11-rasm. Moslamalarda qisuvchi qurilmalar.
Sangalar 0,2
0.05 mm oraliqda konus markazli o‘rnatishni ta’minlaydi.
Sangalar U10A markali yuqori uglerodli po‘latdan tayyorlanadi va siquvchi qism
HRS=58-62 qattiqlikgacha, dum qismi esa HRS 40:44 gacha termik ishlov beriladi.
g) kengayuvchi opravkalar.
Kengayuvchi opravkalar detallarni ichki silindrik yuzalari bo‘yicha markazlash va
maxkamlash uchun xizmat qiladi.
Masalan konsolli kengayuvchi opravkalar (18.11d-rasm). Bu yerda ichki konusni
tortish bilan maxkamlash amalga oshiriladi. Ko‘proq konusli markazlashni
o‘tkazish yuzasi konusli bikr opravka va detal tortib o‘tkaziladigan silindrli
opravkalar ta’minlaydi.
Ammo keng qo‘llana boshlayotgan gidroplastli kengayuvchi opravkalar xam
detalni tezyechiluvchanlik kabi ijobiy xossalarini saqlagan xolda o‘tqazishni yuqori
konus markazlashtirishni ta’minlaydi (18.11e-rasm).
Gidroplastni yoki plastik massani tarkibi:
-polixlorvinil – 20%;
-dibutiftolat – 78%;
-styearat kaltsiy – 2%.
Bu tarkibning erish xarorati 135
0
ga teng.
a)
b)
v)
g)
d)
e)
4
1
2
3
Vint 1 ni tortish bilan plastik massa 2 qisiladi va yupqa devorli gilza 3
kengayib tayyorlamani maxkamlaydi. Gidroplastli opravkalar yuqori darajali konus
markazlashni ta’minlaydi. (urilish 0.005-0.01mm). Gilza U7A markali uglerodli
po‘latdan tayyorlanadi.
d) elektromagnitli qisuvchi qurilmalar.
Elektromagnitli qisuvchi qurilmalar asoslanuvchi yuzalari tekis bo‘lgan
detallarni maxkamlash uchungina ishlatiladi, shuningdek faqat po‘lat va cho‘yan
detallar, ya’ni magnitlanish xossasiga ega bo‘lganlarini maxkamlash mumkin.
Bunda qutiga elyektrmagnit cho‘lg‘amlari bilan birga joylashtirildi. Uning
qutbi qopqoqga magnitlashtirilmaydigan material - latun bilan izolyatsyailanib
biriktiriladi. Tayyorlama qopqoq ustiga o‘rnatiladi.
Elektromagnitlar o‘zgarmas tok ta’minotini to‘g‘rilagichlardan oladi, bunday
qurilmalardan foydalanish yassi jilvirlash dastgohlarida keng tarqalgan.
ye) Gidravlik va pnyevmatik qisuvchi qurilmalar.
Bu yerda ishchini qo‘l kuchi o‘rniga energiya manbasi sifatida moy yoki xavo
bosimi xizmat qiladi(18.11j-rasm).
Shesternyali nasosdan chiqqan moy zolotnik 2 orqali gidrotslindr 1ga beriladi.
Gidrotsilindrga kirgan moy porshyenni bosib uni shtoki bilan birga xarakatlantiradi.
Shtok richag orqali qisuschi qurilmani xarakatlantirib tayyorlamani maxkamlaydi.
Pnyevmatik qisuvchi qurilmalar metall tayyorlamani qisishda yuritmasi
sifatida keng qo‘llaniladi. Ko‘pincha ular tebranuv pnevmosilindr ko‘rinishida
tayyorlanadi (18.11k -rasm).
Silindr ichida porshen yuradi. Silindrga qisilgan havo berilganda tayyorlama
qisiladi, xavo atmosferaga chiqarib yuborilganda tayyorlama bo‘shatiladi. Porshenni
orqaga xarakati ko‘pincha prujina hisobiga amalga oshiriladi.
Gidravlik qisuvchi qurilmadan pnevmatik qisuvchi qurilmani afzalliklari:
maxsus nasos talab qilinmaydi, chunki qisilgan xavo barcha sexlar uchun umumiy
kompressordan beriladi, shuningdek ishlatilgan xavoni qaytarish uchun maxsus
trubali o‘tkazgichlarni keragi yo‘q, u to‘g‘ri atmosferaga chiqarib yuboriladi. Undan
tashqari tizimdagi silqishlarga bo‘lgan ma’suliyatni keskin kamaytiriladi, chunki
silqib chiqayotgan xavo ish joyini ifloslantirmaydi. Ushbu ijobiy xususiyatlari
sababli pnevmatika moslamani yuritmasi sifatida keng tarqalgan.
| 